Zespół Stresu Pourazowego PTSD. Objawy, przyczyny, leczenie.

PTSD – co to jest?

Zespół stresu pourazowego (PTSD) występuje u osób, które doświadczyły traumatycznego przeżycia np. wypadku samochodowego, pożaru, ataku terrorystycznego, gwałtu czy napaści. Często występuje u weteranów wojennych. 

Jakie wydarzenia powodują PTSD? Jest to sprawa indywidualna. Zgodnie z teorią czynnik stresowy, który wywołuje chorobę, pojawia się niespodziewanie i przekracza zdolności poznawcze oraz emocjonalne danej osoby. Traumatycznym przeżyciom towarzyszą zazwyczaj poczucie bezsilności, przerażenie lub silny lęk. Wystąpienie zespołu stresu pourazowego zależy od naszej wrażliwości i struktury psychicznej. Dotyczyć może każdego, chociaż według statystyk kobiety chorują dwa razy częściej. 

Zespół stresu pourazowego rozwija się u 10-30 proc. osób, które doświadczyły traumatycznego przeżycia.

Na świecie chorzy na zespół lęku pourazowego stanowią 3-6 proc. populacji. Tymczasem w Polsce odsetek ten wzrasta aż do 10-16 proc. wszystkich dorosłych.  

Zespół stresu pourazowego – profilaktyka

Traumatyczne przeżycia są niestety nieuniknione. Jedna na trzy osoby doświadcza w życiu przynajmniej raz niebezpiecznego wydarzenia, które może wywołać PTSD. W celu zapobiegania rozwojowi choroby, należy objąć taką osobę opieką i wdrożyć psychoterapię jak najszybciej po doświadczeniu traumy. 

Objęcie opieką oznacza okazywanie wsparcia, zrozumienia i zapobieganie izolacji potencjalnego chorego. Warto edukować pacjenta odnośnie objawów, które mogą pojawić się u niego w najbliższym czasie. Tę rolę mogą wziąć na siebie również członkowie rodziny lub przyjaciele, o ile sami nie brali udziału w traumatycznym wydarzeniu.  

Nie zaleca się poruszania tematu traumy i wypytywania o szczegóły w krótkim czasie po jej wystąpieniu. Pierwsze tygodnie służą ustabilizowaniu skrzywdzonej osoby i odbudowaniu w niej poczucia bezpieczeństwa. Ważna jest również odpowiednia ilości snu, ponieważ jego brak wpływa na podwyższenie poziomu hormonu stresu w organizmie.

Wiele osób próbuje zapomnieć o bolesnych doświadczeniach poprzez spożywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Takie działania prowadzą jedynie do zaostrzenia objawów. Nawet picie kawy i wszelkich napojów z kofeiną nie jest zalecane osobom po traumatycznych przeżyciach.

W ustabilizowaniu psychiki pacjenta pomoże wdrożenie aktywności fizycznej i zbilansowanej diety. Osoby w żałobie czy stanie depresyjnym często nie są w stanie zmotywować się do przygotowywania posiłków. Dobrze, aby miały obok kogoś, kto zadba o zaspokajanie podstawowych potrzeb w tym trudnym czasie. 

Medyczna marihuana, konopie indyjskie wykazują terapeutyczne działanie na objawy takie jak flashbacki, nawracające myśli dotyczące traumy, wahania nastrojów, drażliwość oraz unikanie i wypieranie wspomnień. Są to najbardziej dotkliwe symptomy zespołu stresu pourazowego, dlatego zmniejszenie ich w tak dużym stopniu jest dla chorych zbawienne.

PTSD – przyczyny choroby 

Bezpośrednią przyczyną PTSD jest przeżycie, które wywołuje silny stres i lęk. Jednak nie każda osoba biorąca udział w tym samym wydarzeniu np. ataku terrorystycznym, wykształci u siebie objawy stresu pourazowego. Istnieją czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się choroby: 

• predyspozycje genetyczne – ryzyko jest większe, jeśli wśród krewnych pierwszego stopnia występował zespół stresu pourazowego, 
• cechy osobowości – schorzenie częściej dotyka osoby o wysokim stopniu wrażliwości oraz ze stwierdzoną osobowością borderline, 
• wcześniejsze zaburzenia psychiczne,
• brak wsparcia otoczenia po doświadczeniu traumy.

PTSD diagnozowane jest u osób, które m.in. doświadczały przemocy fizycznej lub seksualnej, były świadkami wypadku/katastrofy, straciły bliską osobę lub wróciły z terenów objętych wojną. Niektóre zawody łączą się z ryzykiem doświadczania symptomów stresu pourazowego np. ratownik medyczny, policjant, lekarz czy strażak. 

Objawy zespołu stresu pourazowego 

We wczesnym okresie po doświadczeniu traumy nie mówimy jeszcze o PTSD. Każdy człowiek w pierwszych tygodniach od tragicznego wydarzenia doświadcza różnych symptomów, które są reakcją jego organizmu na stres. O zespole stresu pourazowego mówimy, gdy objawy utrzymują się minimum miesiąc. 

Stres pourazowy – objawy psychiczne 

• powracające, natrętne myśli, wspomnienia dotyczące traumatycznego wydarzenia
• koszmarne sny
• flashbacki – wrażenie ponownego przeżywania wydarzenia, odczuwanie emocji, które mu towarzyszyły, czasem nawet omamy i złudzenia
• występowanie silnego stresu w momencie pojawienia się czynników przypominających uraz
• unikanie miejsc, osób, myśli związanych z wydarzeniem
• niezdolność do przywołania w pamięci wszystkich elementów wydarzenia lub całkowite jego wyparcie
• utrata zainteresowań, poczucie wyobcowania wśród innych
• niezdolność do odczuwania emocji
• problemy ze snem
• drażliwość, wybuchy gniewu 
• wzmożona czujność, ciągły niepokój

Zespół stresu pourazowego – objawy fizyczne

• bóle głowy, mięśni, pleców 
• przewlekłe zmęczenie
• drżenie mięśni
• nagłe napady gorąca
• problemy ze strony układu pokarmowego
• nadwrażliwość na bodźce 
• szybki oddech
• kołatanie serca

Objawy PTSD u dzieci 

Małe dzieci nie komunikują swoich uczuć tak łatwo jak dorośli. Należy bacznie obserwować dziecko, które doświadczyło traumatycznego przeżycia, w celu stwierdzenia symptomów stresu pourazowego. Zaliczają się do nich:

• zabawy zawierające elementy bolesnego wydarzenia lub je odtwarzające,
• koszmarne sny bez konkretnej treści, 
• niczym niespowodowane ponowne odgrywanie roli, którą dziecko przyjęło w trakcie traumatycznego wydarzenia,
• ataki furii, 
• nadmierne pobudzenie, 
• powrót do zachowań charakterystycznych dla młodszych dzieci np. nocne moczenie,
• strach przed oddzieleniem od rodzica,
• bóle bez konkretnej przyczyny.

Zespół stresu pourazowego – diagnostyka

Syndrom stresu pourazowego diagnozuje psychiatra lub psychoterapeuta głównie na podstawie obszernego wywiadu. Powinien być on ukierunkowany na skalę symptomów PTSD. Lekarz może rozszerzyć diagnostykę o następujące badania neuropsychologiczne, których wyniki będą gorsze u osób ze stresem pourazowym:

• określenie poziomu kompetencji wzrokowo-konstrukcyjnych, 
• testy badające natychmiastowe i odroczone przypominanie treści werbalnych,
• zadania wzrokowo-przestrzenne,  
• badanie pamięci werbalnej i wzrokowo-przestrzennej. 

Ceny wizyt z testami neuropsychologicznymi wynoszą zazwyczaj od 200 do 400 zł. W celu pogłębienia diagnozy lekarz może zalecić również badanie obrazowe za pomocą rezonansu magnetycznego (koszt od 400 do 600 zł). Z jego pomocą stwierdza, czy zmniejszeniu uległ hipokamp pacjenta, co jest charakterystyczne dla osób z PTSD. 

PTSD – leczenie 

Zespół stresu pourazowego to choroba uleczalna. Główną metodą leczenia jest psychoterapia, w cięższych przypadkach wspomagana farmakoterapią antydepresantami, lekami przeciwdrgawkowymi, przeciwpsychotycznymi lub benzodiazepinami. W zależności od specjalisty i efektywności, wykorzystywane są następujące metody terapii: 

• terapia ekspozycyjna, 
• trening oswajania stresu, 
• terapia poznawcza,
• trening przetwarzania poznawczego, 
• metoda EMDR (desensytyzacja i ponowne przetwarzanie bodźców za pomocą ruchów gałek ocznych).

W leczeniu PTSD najlepsze efekty przynosi terapia skojarzona z wykorzystaniem dwóch lub więcej z powyższych metod. Celem leczenia PTSD jest przepracowanie wspomnień związanych z traumą i doprowadzenie do momentu, w którym nie będą wzbudzały silnych negatywnych emocji. Ważnym aspektem jest również odbudowanie poczucia bezpieczeństwa i umiejętności radzenia sobie w życiu chorego. Osoby cierpiące na zespół stresu pourazowego często nie mogą pozbyć się poczucia winy i obniżonej samooceny. 

Czas trwania leczenia jest indywidualny i w dużym stopniu zależny od tego, czy chory doświadczył jednorazowego traumatycznego wydarzenia czy regularnie stykał się z bolesnymi czynnikami (np. przemoc domowa, wielokrotna przemoc seksualna). W pierwszym przypadku mówimy o prostym PTSD, w drugim o jego złożonej odmianie. Terapia prostego zespołu stresu pourazowego bywa krótkoterminowa i ograniczona do jednej metody leczenia. 

W przypadku złożonego syndromu stresu pourazowego proces zdrowienia trwa nawet kilka lat i przechodzi przez następujące etapy: 

1. Stabilizacja – przygotowanie pacjenta do pracy nad traumą: kontrola zachowań autodestrukcyjnych, nauka radzenia sobie z lękiem i stresem, nauka technik relaksacyjnych. 
2. Terapia traumatycznych wspomnień – analizowanie siebie, swoich pragnień, nauka nawiązywania relacji. W tej fazie wykorzystywane są różne metody terapeutyczne z wymienionych wyżej. 
3. Integracja i rehabilitacja – ocena wyników terapii, budowanie zasobów radzenia sobie z negatywnymi wydarzeniami w przyszłości.

Alternatywne metody leczenia PTSD 

Na stan psychiczny wpływa ogólna jakość życia, dlatego alternatywne metody leczenia PTSD mają na celu jej podniesienie. Pacjentom z zespołem stresu pourazowego zaleca się m.in. wolontariat, oddawanie krwi, wspieranie organizacji charytatywnych, co pomaga w zmniejszeniu poczucia bezradności i poczucia winy. 

Bardzo ważnym czynnikiem w wychodzenia z choroby jest aktywność fizyczna, zwłaszcza angażująca zarówno ręce i nogi. Do zalecanych rodzajów sportu zalicza się wspinaczkę, sztuki walki, pływanie, bieganie, taniec czy jazdę na nartach. Najlepiej ćwiczyć na świeżym powietrzu. W trakcie ćwiczeń należy skupiać się wyłącznie na ruchach ciała, aby pozwolić mózgowi “odpłynąć” i odpocząć od stresujących myśli.

Kolejną alternatywną metodą leczenia jest stosowanie technik relaksacyjnych m.in. jogi, masażu, głębokiego oddychania czy medytacji. Efekty przynosi również tonowanie wokalne, czyli wydawanie spokojnych dźwięków o różnej tonacji i głośności przez kilka minut dziennie aż do momentu poczucia wibracji w ciele. 

Chorzy na zespół PTSD powinni również zadbać o zbilansowaną dietę i odpowiednią ilość snu. Warto spożywać posiłki o dużej zawartości kwasów Omega-3, ograniczać przetworzoną żywność i cukry. Nie należy pić alkoholu i zażywać substancji psychoaktywnych.

PTSD – powikłania 

U Pacjentów ze stwierdzonym PTSD choroba często występuje z dolegliwościami współistniejącymi, które pojawiają się wskutek przewlekłego stresu. Część z nich to schorzenia psychiczne m.in. depresja, stany lękowe, dystymia, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków. 

Zespół stresu pourazowego przyczynia się również do rozwoju chorób układu krążenia i nowotworów. Co ciekawe, choroby nowotworowe częściej występują u kobiet. Z kolei schorzenia układu sercowo-naczyniowego z reguły pojawiają się u mężczyzn.

Wystąpienie problemów z układem krążenia u osób ze zdiagnozowanym zespołem stresu pourazowego jest wyższe średnio o 64 proc. Dlatego konieczne jest jak najszybsze podjęcie leczenia po traumatycznym doświadczeniu w celu zminimalizowania negatywnych skutków choroby. 

Zespół stresu pourazowego a ciąża 

Część kobiet chorujących na syndrom PTSD ma wyższy poziom kortyzolu (hormonu stresu) w ciąży. W takiej sytuacji płód musi przystosować się do trudnych warunków od samego początku, co wpływa na jego stan zdrowia w całym późniejszym okresie życia. W efekcie dziecko jest bardziej narażone na zaburzenia psychiczne i choroby krążenia. Badacze stwierdzili, że hormon stresu jest wyższy około 10 razy u kobiet, u których zdiagnozowano złożony zespół stresu pourazowego.

Zespół stresu pourazowego może również wywołać przedwczesny poród i niską masę dziecka po narodzinach. Do poronienia dochodziło u kobiet ze zdiagnozowanym PTSD lub depresją aż cztery razy częściej niż u zdrowych pacjentek. Również niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe zwiększają ryzyko przedwczesnego porodu, choć nie w takim stopniu jak sama choroba. 

Medyczna marihuana w terapii zespołu stresu pourazowego

Pacjenci stosujący medyczną marihuanę zauważają zmniejszenie objawów PTSD nawet o 75 proc. Wpływ na to mają nie tylko najpopularniejsze kannabinoidy – tetrahydrokannabinol i kannabidiol – ale też mniej znany kannabigerol (CBG). 

Skuteczność w dawkowaniu medycznej marihuany

Stosowanie konkretnych dawek i rodzajów kannabinoidów powinno być indywidualnie dopasowane do stanu pacjenta. Przykładowo u chorego z atakami paniki efekty przyniesie preparat z niską zawartością THC i wyższą CBD. Najlepszą drogą podania będzie waporyzacja. Z kolei osoba cierpiąca na zaburzenia snu czy koszmary nocne powinna wybrać substancję o wyższym stężeniu THC, a niższym CBD. Najlepiej podawać ją w formie jadalnej.  

U osób dotkniętych zespołem stresu pourazowego dużą efektywność mają preparaty oparte jedynie na kannabidiolu. Zmniejsza on stany lękowe, uspokaja i pomaga pacjentom w otworzeniu się na terapię. 

W przeciwieństwie do farmaceutyków, medyczna marihuana nie wykazuje poważnych skutków ubocznych m.in. wzrostu ryzyka samookaleczenia i myśli samobójczych. Dodatkowo pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze chorego.

Spora część weteranów wojennych w USA stosuje konopie indyjskie w terapii zespołu stresu pourazowego. Napływa stamtąd coraz więcej doniesień odnośnie ich terapeutycznego działania i efektywności przewyższającej dotychczas zalecane leki. Oczywiście, zażywanie kannabinoidów nie powinno wykluczać psychoterapii, która jest fundamentem procesu zdrowienia z PTSD. 

Medyczna marihuana a zespół stresu pourazowego – podsumowanie

Stres pourazowy dotyka coraz większą część społeczeństwa. Patrząc na efekty konopi indyjskich u chorych w USA, warto wypróbować marihuanę medyczną w celu złagodzenia objawów choroby. Najlepsze efekty przyniesie leczenie z uwzględnieniem kilku metod, z naciskiem na odpowiedni nurt psychoterapii.