Zaburzenia lękowe. Przyczyny, objawy, leczenie.

Zaburzenia lękowe – charakterystyka

Lęk to naturalny stan emocjonalny związany ze stresem, zmartwieniem i przewidywaniem nadchodzącego niebezpieczeństwa. Niekiedy dochodzi do nasilenia tego zjawiska, co powoduje uporczywe i nieadekwatne do okoliczności stany, które określa się jako zaburzenia lękowe. Na zaburzenia lękowe składają się objawy stanów lękowych, depresyjnych i somatomorficznych, czyli dolegliwości cielesnych (np. ból żołądka), które nie mają podstaw uzasadniających ich występowania. Wiążą się z dużym poziomem cierpienia, co negatywnie wpływa na zaburzenia funkcjonowania i jakość życia chorego.

Wyróżnia się kilka rodzajów zaburzeń lękowych:

• Fobie społeczną – jest to rodzaj lęku związany z odczuwaniem silnej obawy przed oceną innych. Osoby dotknięte fobią społeczną boją się krytyki, upokorzenia czy zawstydzenia. 
• Fobie specyficzne – to lęk i wyolbrzymione poczucie strachu przed konkretnymi sytuacjami i obiektami. Wyróżnia się fobie związane ze strachem przed zwierzętami, burzą, stomatologiem, bólem, lęk wysokości czy lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami (klaustrofobia).
• Agorafobię – jest to lęk związany z przebywaniem na otwartej przestrzeni oraz w miejscach publicznych z dużą ilością ludzi.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) – to zaburzenie objawiające się częstym wykonywaniem tej samej czynności, czyli kompulsją oraz powtarzającymi się myślami, co nazywane jest obsesją.
• Uogólnione zaburzenia lękowe – nazywane jest również zespołem lęku uogólnionego. To najbardziej rozpowszechnione zaburzenie lękowe. Często występuje z zaburzeniami depresyjnymi, innymi zaburzeniami psychicznymi i uzależnieniami. Charakteryzuje je przesadny lęk przed katastrofą lub nieszczęściem i ciągłe zamartwianie się. 
• Zespół lęku panicznego – to nagłe napady ostrego lęku, któremu towarzyszy uczucie zbliżającego się nieszczęścia. Napady mają nagły charakter i nie towarzyszą im żadne czynniki mogące je powodować. 
• Zespół ostrego stresu (ASD) – jedno z zaburzeń psychicznych występujące po przeżyciu jakiejś traumatycznej sytuacji np. śmierć bliskiej osoby, wypadek.
• Zespół stresu pourazowego (PTSD) – jest to rodzaj zaburzenia, które następuje po doświadczeniu traumatycznego wydarzenia, jakim jest np. znęcanie psychiczne lub fizyczne.

Zaburzenia lękowe dotykają zarówno dorosłych jak i dzieci, w tym częściej kobiet niż mężczyzn. Szacuje się, że zaburzenia lękowe dotyczą około 4 proc. polskiej populacji, a około 30% polaków przynajmniej raz w życiu doświadczy tego rodzaju dolegliwości. Jak dotąd ponad 70 milionów ludzi na całym świecie chorowało na zaburzenia lękowe. 

Przyczyny zaburzeń lękowych

Dokładne podłoże zaburzeń lękowych nie jest znane, jednak dochodzi do nich na skutek braku równowagi niektórych związków chemicznych w mózgu. Obecnie wiele mówi się o wpływie różnych czynników, takich jak: genetyka, czynniki środowiskowe (np. przemoc), silny stres, określony typ osobowości, choroby przewlekłe, inne zaburzenia psychiczne (np. depresja). Długotrwała ekspozycja na jeden lub kilka czynników zwiększa ryzyko zachorowania na zaburzenia lękowe. 

Zaburzenia lękowe – objawy

Istnieje wiele rodzajów zaburzeń lękowych, a każdy z nich może powodować nieco inne dolegliwości. Jednak można wyróżnić kilka powszechnie występujących cech wspólnych. Objawy zaburzeń lękowych to m.in.:

• uczucie strachu,
• lęku,
• niepokoju,
• napięcia,
• rozdrażnienia,
• trudności w koncentracji.

Cechuje je różne nasilenie i czas trwania. Dodatkowo pojawiają się objawy somatyczne, takie jak: suchość w ustach, spłycenie oddechu, zawroty głowy, kołatanie serca, wzmożona potliwość, napięcie mięśni, bóle brzucha, nudności. Warto pamiętać, że u każdego człowieka nawet to samo zaburzenie lękowe może dawać inne objawy. Ponadto często rozpoznaje się równoczesne występowanie kilku zaburzeń lękowych. 

Jak zdiagnozować uogólnione zaburzenia lękowe?

Rozpoznanie zaburzeń lękowych odbywa się zawsze podczas wizyty u lekarza internisty, psychologa lub psychiatry. Lekarz przeprowadza wywiad dotyczący codziennych czynności, objawów i analizy rodzinnego występowania takiego rodzaju zaburzeń oraz wykonuje odpowiednie testy (np. test skali zmartwienia i lęku). Dodatkowo wykonuje się również badania np. laboratoryjne, które pozwalają wykluczyć inne choroby mogące być podłożem lęku. Po potwierdzeniu diagnozy lekarz dobiera odpowiednią terapię. 

Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży

Zaburzenia lękowe u dzieci mogą przybierać różne postacie i mieć różne podłoża i są dużo cięższe do zdiagnozowania. Może to wynikać, z braku wiedzy, stereotypów (np. ciche dziecko = grzeczne dziecko), zbyt małej uwagi poświęconej dziecku lub strachu przed konfrontacją, że dziecko może chorować. Głównymi objawami zaburzeń lękowych u dzieci są: płacz, napady złości, napięcie, niepokój, tzw. zastyganie, przywieranie do opiekuna. Rozpoznanie zaburzeń lękowych u dzieci odbywa się na zasadzie diagnozy różnicowej. Polega to na porównywaniu czy objawy wynikają z choroby czy są związane z naturalnym etapem rozwoju dziecka.

U większości dzieci z zaburzeniami cechą wspólną jest występowanie tego rodzaju choroby w rodzinie. Ponadto przyczyną rozwoju choroby może być wychowanie i nauka nieodpowiednich wzorców od rodziców oraz czynniki stresogenne (np. odrzucenie przez rówieśników). Brak diagnozy i odpowiedniej terapii może skutkować zaburzeniami lękowymi w starszym wieku.

Podobnie jest w przypadku nastolatków. Szacuje się, że około 8% z nich cierpi na zaburzenia lękowe. Przejawia się to lękiem, niepokojem, unikaniem kontaktów z otoczeniem lub wręcz przywieraniem do innych, wycofaniem, obsesyjnymi myślami i kompulsjami. Podłożem zaburzeń lękowych w tym wieku mogą być niewyleczone zaburzenia z dzieciństwa lub wkroczenie w etap dojrzewania. Okres dorastania to szczególny czas, w którym zachodzą intensywne zmiany w wyglądzie, zachowaniu, emocjach i stosunkach społecznych. To właśnie w tym czasie kształtuje się tożsamość, a samoocena jest dość krucha.

Dojrzewanie to również krytyczny moment dla występowania różnego rodzaju zaburzeń, które potrafią przetrwać w życiu dorosłym. Dlatego tak ważna jest wiedza, świadomość oraz wczesna interwencja dorosłych, dzięki której nastolatek otrzyma pomoc i będzie miał szansę na normalne funkcjonowanie w życiu dorosłym. 

Powikłania zaburzeń lękowych

Zaburzenia lękowe mogą powodować powikłania w postaci zaburzeń snu, zaburzeń odżywiania, zaburzenia funkcji poznawczych, problemów z układem pokarmowych, różnego rodzaju infekcji, bruksizmu, depresji, a nawet alkoholizmu, narkomanii czy samobójstwa. Do powikłań dochodzi najczęściej przy braku podjęcia leczenia lub niewłaściwym wyborze metody leczenia. 

Metody stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych

Istnieje kilka skutecznych metod leczenia zaburzeń lękowych. Zwykle stosuje się równocześnie kilka z nich, ponieważ terapia złożona daje najlepsze rezultaty. Wśród metod leczenia zaburzeń lękowych wyróżniamy:

• Psychoterapia poznawczo-behawioralna – to jedna z najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń lękowych. Polega na uświadomieniu sobie wzorców swojego myślenia i zachowania, które wywołują lęk. Rozpoznanie wzorców pozwala na zmianę w sposobie myślenia, co pomaga zredukować lęk i zwiększa szansę na poradzenie sobie z nim. 
• Farmakoterapia – jest pomocna w przypadku znacznego nasilenia objawów choroby. Zwykle stosuje się leki przeciwdepresyjne, które wykazują działanie przeciwlękowe. Depresja i lęk powodują nieprawidłowości w komunikacji pomiędzy neuroprzekaźnikami (serotonina, noradrenalina, dopamina) w mózgu, a leki pomagają je naprawić. Antydepresanty są dobrze tolerowane i stosuje się przez długi czas, aż do ustąpienia objawów. Stosuje się je krótko od 2 do 4 tygodni, ponieważ wykazują potencjał uzależniający.  
• Psychoedukacja – to rodzaj nowoczesnej terapii, która polega na zwiększaniu świadomości i postawy proaktywnej. Psychoedukacja dostarcza rozwiązań do radzenia sobie z problemami, pomaga nauczyć się żyć z przewlekłą chorobą oraz zmienia zachowanie i podejście do zaburzeń lękowych. Metoda ta bazuje na koncepcji poznawczo-behawioralnej, rozwojowej, rodzinnej i wsparcia społecznego.
• Metody samopomocowe – to specjalnie przygotowane książki, które zawierają praktyczne ćwiczenia, formularze i arkusze. Pomagają one analizować i radzić sobie z przeżywanym lękiem. Jest to forma terapii pomocniczej i nigdy nie powinna być podstawą leczenia zdiagnozowanych zaburzeń lękowych. 

W leczeniu stanów lękowych zazwyczaj stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną. W niektórych przypadkach włącza się również leki na zaburzenia lękowe. Ponadto istnieje wiele technik np. relaksacyjnych lub autogennych (zmniejszenie napięcia mięśni), które wspomagają leczenie zaburzeń lękowych i obniżają poziom napięcia, rozdrażnienia i stresu.

Czas trwania leczenia to kwestia bardzo indywidualna i zależy ona od wielu czynników m.in. stopnia zaawansowania choroby czy nastawienia pacjenta. O wyborze dokładnej metody leczenia i długości jej trwania zawsze decyduje lekarz specjalista. 

Medyczna marihuana a zaburzenia lękowe

Doskonałym sposobem wspierania leczenia zaburzeń lękowych jest terapia konopiami, którą możemy zaliczyć do farmakoterapii. Jeden z zawartych w niej kannabinoidów – CBD (kannabidiol), pozytywnie wpływa na układ nerwowy łagodząc niepokój i napięcie organizmu. Ponadto zmniejsza reakcję na strach i blokuje traumatyczne wspomnienia, co jest pożądanym efektem w leczeniu tego rodzaju zaburzeń. CBD łączy się z układem endokannabinoidowym, który wpływa m.in. na układ nerwowy i przywraca w nim równowagę, tzw. homeostazę.

Kannabidiol – CBD, jeden z głównych fitokannabinoidów:

• przywraca prawidłową komunikację między neuronami i neurotransmiterami w mózgu, 
• wspiera powstawanie nowych komórek nerwowych,
• poprawia zdolność tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń między komórkami,
• reguluje działanie układu hormonalnego.

CBD pomaga przywrócić właściwy balans we wszystkich obszarach uszkodzonych przez zaburzenia lękowe. Według licznych badań wykazuje podobny mechanizm działania do antydepresantów, nie powodując przy tym działań niepożądanych. Pomaga w przechwytywaniu serotoniny (hormonu szczęścia), dzięki czemu zwiększa się jej poziom w organizmie. Ponadto serotonina jest odpowiedzialna za komunikację między różnymi obszarami ośrodkowego układu nerwowego oraz przetwarzanie emocji. Takie działanie kannabidiolu zmniejsza objawy depresji i jest korzystne w leczeniu zaburzeń lękowych. 

CBD uznaje się za naturalną i bezpieczną substancję, która nie powoduje działania uzależniającego. Co ważne, jej stosowanie nie wywołuje niekorzystnych reakcji ze strony organizmu. Jedynie wysokie dawki kannabidiolu mogą powodować działania niepożądane w postaci: suchości w jamie ustnej czy zmiany apetytu, ale nie występują one u każdego.

Profilaktyka zaburzeń lękowych

Zapobieganie pojawienia się zaburzeń psychicznych, wiąże się przede wszystkim z dbałością o zdrowie psychiczne. Zachowanie równowagi między pracą a czasem wolnym, umiejętne radzenie sobie ze stresem, wiara we własne możliwości czy rozmowa o problemach z rodziną i bliskimi, to podstawa. Ponadto odpowiednia dieta bogata w kwasy omega-3 i probiotyki, a także ogólny zdrowy styl życia.

Warto również pamiętać o aktywności fizycznej, która wspiera działanie całego organizmu, działa odprężająco i wyzwala endorfiny, czyli hormony szczęścia. Nie zawsze jesteśmy w stanie uchronić się przed chorobą, ale stosowanie odpowiedniej profilaktyki to najlepsza metoda w walce z zaburzeniami lękowymi.