Zaburzenia snu. Przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia snu to zespół chorób upośledzających zdolność koncentracji w ciągu dnia i oddziaływujący negatywnie na wiele procesów zachodzących w organizmie. Przyczynia się do takich chorób jak: nadwaga, choroby serca, a także cukrzyca typu II.

Zaburzenia snu – charakterystyka

Zaburzenia snu to zespół kilku jednostek chorobowych mających wpływ na jakość snu. Najczęściej są to: bezsenność, bezdech senny, narkolepsja, zespół niespokojnych nóg, nadmierna senność, zaburzenia spowodowane pracą zmianową, zaburzenia rytmu okołodobowego, parasomnie (somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne, bruksizm) i wiele innych.

Już w 1979 roku American Sleep Disorders Association opublikowało swój pierwszy system klasyfikacji poświęcony zaburzeniom snu. Wtedy zidentyfikowano ponad 100 rodzajów zaburzeń związanych ze snem. Dzisiejsze podziały wykorzystują złożone metodologię do ich kategoryzowania na podstawie przyczyn, objawów, skutków fizjologicznych i psychologicznych. W Polsce na zaburzenia snu cierpi ponad połowa dorosłej populacji, a według jednego z raportów z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, dotyka nawet 60 proc. Polaków poniżej 25 roku życia{{{Błońska B. K., Gotlib J., Występowanie zaburzeń snu wśród studentów, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, Rzeszów 2012, 4, 485-497, ISSN 2082-369 X}}}. Na świecie oficjalne dane mówią o ok. 45 proc. populacji, zmagającej się z zaburzeniami snu.

Zaburzenia snu – profilaktyka 

Zaburzenia snu odnoszą się do wszystkich jednostek chorobowych, ponieważ dysharmonia ta sama w sobie powoduje rozregulowanie organizmu. Istnieje jednak kilka sposobów związanych z profilaktyką, które mogą pozytywnie wpłynąć na poprawę jakości snu, łatwości w zasypianiu oraz regulacji cyklu dobowego. Wyróżnia się m.in.:

• stałe pory układania się do snu i wstawania;
• unikanie kofeiny, nikotyny i alkoholu, szczególnie wieczorem;
• powstrzymywanie się od drzemek w ciągu dnia;
• regularna aktywność fizyczna, jednak nie później niż 3 godziny przed snem, przykładowo może to być spacer, nordic walking, szybki marsz lub pływanie;
• niedoprowadzenie do przetrenowania i przemęczenia organizmu;
• omijanie ciężkostrawnych posiłków na kolację;
• wyciszenie i zaciemnienie sypialni oraz ustawienie odpowiedniej temperatury. Optymalna to 18-20°C;
• niekorzystanie z elektroniki przed snem emitującej światło niebieskie, czyli z telewizora, telefonu, smartphona, tabletu itp.;
• uczynienie miejsca do spania, jako jedynego związanego ze snem. Przykładowo, jeśli śpimy w łóżku, kojarzyć go wyłącznie ze spaniem, a nie np. oglądaniem telewizji; 
• stworzenie wieczornej, relaksującej rutyny, w postaci np. medytacji i słuchania wyciszającej muzyki.  

Zaburzenia snu – przyczyny

Bezsenność (insomnia)

Charakteryzuje się powtarzającymi się trudnościami z zasypianiem lub nie zasypianiem pomimo motywacji i środków. Osoby z bezsennością odczuwają nadmierną senność w ciągu dnia i inne zaburzenia poznawcze, gdy nie śpią. Bezsenność jest uważana za stan przewlekły, gdy pacjenci wykazują objawy minimum trzy razy w tygodniu przez co najmniej trzy miesiące. Bezsenność ma różne formy. Najczęstsze z nich to:

• bezsenność samoistna (pierwotna, ok. 10-15 proc. wszystkich pacjentów leczonych lub diagnozowanych w Polsce) – jej przyczyną jest silny stres, zaniedbywanie higieny snu, problemy psychofizjologiczne;
• bezsenność wynikająca z chorób o podłożu psychicznym – nerwicy, depresji, lęku; 
• bezsenność subiektywna – wrażenie ciągłego niewyspania, mimo odpowiedniej ilości snu. Powodem również mogą być problemy psychiczne. 

Bezdech senny

Schorzenie wybudzające lub uniemożliwiające zaśnięcie pacjentowi. Jego przyczyną jest niedrożność górnych dróg oddechowych. Najczęściej polega na rozluźnieniu mięśni gardła, co sprawia, że ujście powietrza jest zmniejszone. Centralny bezdech senny pojawia się, gdy mózg nie wysyła odpowiednich sygnałów do mięśni kontrolujących oddychanie.

Narkolepsja

Zaburzenie snu polegające na niepohamowanym zasypianiu w ciągu dnia. Przyczyna to niedobór hipokretyny – białka, które odgrywa istotną rolę w regulowaniu snu i czuwania. Osobom cierpiącym na narkolepsję często trudno jest nie zasnąć przez dłuższy czas, niezależnie od okoliczności. Narkolepsja może powodować poważne zakłócenia w codziennej rutynie, w tym w cyklu okołodobowym. 

Zespół niespokojnych nóg, czyli RLS

Zaburza sen i usypianie poprzez chęć ciągłego ruszania nogami. Przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie układu  nerwowego. Zespół niespokojnych nóg, znany również jako choroba Willisa-Ekboma, może objawić się w każdym wieku i pogorszyć się z czasem.

Parasomnie

Składają się na nie, wcześniej wspomniane somnambulizm (lunatyzm), lęki nocne, koszmary senne, bruksizm (nadmierne zagryzanie szczęki). Najczęściej mają one podłoże psychiczne.  

EDS – nadmierna senność

Ciągła chęć spania w nieodpowiednich dla organizmu porach. Ich przyczyną są schorzenia medyczne i psychiczne, takie jak cukrzyca, niedoczynność tarczycy, przewlekły ból, depresja i lęk. Inne przyczyny EDS obejmują wcześniej opisane zaburzenia snu, takie jak bezdech senny i RLS. Jest to przykład na to, że zaburzenia snu bardzo często są powodem same dla siebie, a brak ich odpowiedniej diagnozy i leczenia sprawia, że pacjent tkwi w martwym punkcie.  

Możemy wyróżnić inne powody zaburzeń snu, jak:

• gonitwa myśli,
• choroby serca, nerek lub płuc
• nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego,
• chroniczny ból,
• przyjmowanie niektórych leków,
• skłonności genetyczne.  

Objawy zaburzeń snu  

Zbiorowy termin zaburzenia snu odnosi się do warunków, które wpływają na jego jakość, synchronizację i czas trwania. Zaburzenia snu przekładają się bezpośrednio na zdolność pacjenta do prawidłowego funkcjonowania. Warto zatem wiedzieć, jakie są ich podstawowe objawy, dwa najczęstsze z nich to:

• problemy z zasypianiem lub utrzymaniem snu (częste budzenie się w nocy),
• zasypianie w ciągu dnia (zbyt duża senność).

Objawy zaburzeń snu obejmują dużą senność w ciągu dnia i trudności z zasypianiem w nocy. Niektóre osoby mogą zasnąć w nieodpowiednich momentach, na przykład podczas jazdy. Inne objawy obejmują nietypowy sposób oddychania lub uczucie dyskomfortu podczas próby zaśnięcia. Możliwe są również uciążliwe ruchy lub doświadczenia podczas snu (np. zespół RLS, koszmary). 

Inne objawy zaburzeń snu

Symptomy związane z zaburzeniami snu ukazują się nie tylko w nocy. Wiele z nich objawia się w ciągu dnia. Są to m.in.:

• drażliwość, obniżenie nastroju, lęk, co może wpłynąć na kontakty międzyludzkie;
• chroniczne zmęczenie, inaczej zespół chronicznego zmęczenia (CFS) to zaburzenie charakteryzujące się skrajnym zmęczeniem lub zmęczeniem, które nie ustępuje wraz z odpoczynkiem i nie można go wytłumaczyć stanem chorobowym;
• trudności w koncentracji i zapamiętywaniu, przynoszące trudność nawet w codziennych czynnościach;
• częste wypadki, niezdarność – poprzez zmęczenie nie jesteśmy w stanie zapanować nad swoim ciałem;
• ciągłe obawy o sen – stresujemy się w ciągu dnia, że nie będziemy mogli zasnąć w nocy; 
• nadmierny apetyt, w konsekwencji zwiększona waga – badania wykazały zależność między zaburzeniami snu a nadwagą. Gdy organizm nie jest zregenerowany, ma większą potrzebę przyjmowania wysokokalorycznych posiłków, by zrekompensować sobie deficyt energetyczny. 

Diagnostyka zaburzeń snu 

Diagnostyka zaburzeń snu w dużej mierze polega na obserwacji swojego organizmu przez pacjenta. Powinien on zwrócić uwagę czy jego brak możliwości zapadnięcia w sen, czy też częste budzenie, objawiają się w konkretnych okolicznościach. Może być to nadmierny stres, przyjmowanie konkretnych leków, nieodpowiednie przygotowanie się do snu. Warto w tym celu porozmawiać z osobą, z którą się śpi, czy nie zauważyła ona jakichś niepokojących objawów. Jeśli problemy występują częściej niż 3 razy w tygodniu, dłużej niż przez 3 miesiące należy udać się do lekarza w celu dalszej diagnostyki. Czasem w celu zdiagnozowania zaburzeń snu, lekarz może poprosić pacjenta o prowadzenie szczegółowego dziennika snu przez ok. dwa tygodnie. 

Jakie badania wykonać?

Jak wykazuje badanie naukowców z Indii, lekarz pierwszego kontaktu często nie zwraca uwagi na bezsenność pacjenta, dopóki nie zostanie o tym poinformowany. Badanie przekrojowe przeprowadzono w medycynie rodzinnej OPD w Szpitalu św. Filomeny w Bengaluru. Do zdiagnozowania bezsenności użyto Athens Insomnia Scale i zebrano informacje dotyczące chorób współistniejących. Dane przeanalizowano pod kątem występowania bezsenności i jej związku z chorobami współistniejącymi.

Zauważono ścisły związek cukrzycy typu II z zaburzeniami snu. Dlatego wszyscy chorzy na cukrzycę powinni zostać przebadani pod kątem bezsenności przez lekarza prowadzącego lub diabetologa z pomocą specjalnie stworzonego kwestionariusza, w którym znajdują się precyzyjne pytania dotyczące jego nocnej regeneracji. Odpowiedzi pacjenta, na temat tego, jak często ma kłopoty z zasypianiem i ile godzin w ciągu doby śpi, mogą pomóc specjaliście w diagnozie. 

Gdy pacjent niepokoi się swoim stanem, powinien udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który po dokładnym wywiadzie powinien przeprowadzić badanie fizykalne, a następnie neurologiczne pod kątem jakości snu. Zaburzenia snu mają różne podstawy lub mogą współistnieć z innymi, takimi jak bezdech senny lub narkolepsja. W przypadku bezdechu sennego podstawowym może być badanie snu nocnego, czyli polisomnogram. Jest to całonocne badanie, podczas którego czujniki monitorują aktywność serca, płuc i mózgu, wzorce oddychania, ruchy ramion i nóg, wokalizacje oraz poziom tlenu we krwi podczas snu. Dodatkowo w przypadku podejrzenia narkolepsji wykonuje się test MSLT, który polega na obserwacji drzemki w ciągu dnia, w połączeniu z PSG (polisomnogramem) w nocy, aby móc w pełni ją zdiagnozować. 

Czy zaburzenia snu są uleczalne? 

Jeśli zaburzenia snu nie są związane z trwałym uszkodzeniem układu neurologicznego, to w wielu przypadkach zaburzenia są wyleczalne i z powodzeniem można zmniejszyć ich dolegliwość. Tak jak i powodów zaburzeń jest wiele, tak przypisane im są różne metody leczenia. 

Metody leczenia zaburzeń snu 

Metody leczenia zaburzeń snu są ściśle związane z ich rodzajem. Do najczęstszych należy zmiana stylu życia polegająca na:

• wprowadzeniu diety ubogiej w cukier, alkohol, kofeinę,
• zmniejszenie stresu i niepokoju poprzez ćwiczenia i rozciąganie, 
• tworzenie i przestrzeganie regularnego harmonogramu snu,
• picie mniejszej ilości wody przed snem, by nie wstawać za często do toalety,
• spożywanie mniejszych posiłków o niskiej zawartości węglowodanów przed snem,
• utrzymanie zdrowej wagi zgodnie z zaleceniami lekarza.

Farmakologiczne leczenie zaburzeń snu

Najczęściej jednak zmiana stylu życia nie pomaga pacjentom, których zaburzenia snu mają bardzo złożone podłoże. W tym przypadku zalecane przez lekarza są najczęściej takie substancje jak:

• tabletki nasenne,
• suplementy diety zawierające melatoninę,
• leki na alergię lub przeziębienie rozszerzające drogi oddechowe, 
• leki na wszelkie problemy psychiczne. Niektóre z nich, stosowane w leczeniu lęku i depresji mogą być pomocne w zaburzeniach snu, ponieważ senność jest jednym z ich głównych skutków ubocznych.

Inne metody leczenia zaburzeń snu 

Do innych metod leczenia zaburzeń snu należy urządzenie do oddychania, czyli Aparat CPAP. Zwykle zalecany osobom cierpiącym na bezdech senny. Lekarze niekiedy proponują takim pacjentom zabieg chirurgiczny. Może być to septoplastyka – małoinwazyjna metoda endoskopowa korekcji przegrody nosa. Inny zabieg obejmuje usunięcie migdałków, plastykę podniebienia miękkiego oraz bocznych ścian gardła. Mogą to być również zabiegi w zakresie przerośniętej lub przesuniętej nasady języka, operacje kości gnykowej i operacje twarzoczaszki. Wszystko zależne jest od przyczyny i decyzji lekarza prowadzącego. 

W przypadku innych zaburzeń, takich jak np. zgrzytanie zębami i bruksizm zaleca się spanie w ochraniaczu dentystycznym. Przed tym jednak zalecana jest wizyta u stomatologa lub ortodonty. 

Terapia psychologiczna jako metoda leczenia zaburzeń snu

Jeśli powodem zaburzeń snu są choroby o podłożu psychicznym, niezbędna jest psychoterapia z terapeutą. Jedną z najbardziej skutecznych wymienia się terapię poznawczo-behawioralną. To zorganizowany program, który pomaga zidentyfikować i zastąpić myśli oraz zachowania, które powodują problemy ze snem. W przeciwieństwie do tabletek nasennych terapia pomaga przezwyciężyć podstawowe przyczyny problemów ze snem, bez obciążania organizmu i skutków ubocznych wynikających z przyjmowanych leków.

Alternatywne metody leczenia zaburzeń snu 

Niekiedy tradycyjne metody takie jak zmiana stylu życia, terapia, czy też farmakoterapia mogą zawodzić. Wtedy pacjenci decydują się na alternatywne sposoby. Należą do nich:

Akupunktura – polega na wprowadzeniu bardzo cienkich igieł w skórę w określonych punktach akupunktury, aby wpłynąć na funkcjonowanie organizmu. Wyniki ostatnich badań wykazały, że odpowiednio wykonana akupunktura poprawia jakość snu. Może być połączona z bodźcem elektrycznym lub ciepłem wytwarzanym przez spalanie określonych ziół. 

Medytacja – to swego rodzaju wyciszenie organizmu, rozluźnienie i skupienie na swoim oddechu. Odpowiednio przeprowadzona medytacja może znacznie przyspieszyć zasypianie. Większość ludzi może nauczyć się tych technik, co zwykle zajmuje kilka tygodni, zanim będą mogli je wystarczająco dobrze opanować, aby złagodzić bezsenność. Istnieje coraz więcej dowodów potwierdzających wartość medytacji w leczeniu bezsenności. Regularna praktyka medytacji, samodzielnie lub jako część praktyki jogi, powoduje wyższy poziom melatoniny, ważnego regulatora snu.

Zaburzenia snu, a jego powikłania 

Brak odpowiedniej ilości snu lub jego za mała ilość powoduje wiele groźnych dla zdrowia, a nawet życia schorzeń. Przez wiele lat naukowcom udało się ustalić, że długotrwałe, nieleczone zaburzenia snu mogą prowadzić do:

• senności w ciągu dnia, 
• mają poważny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne, w tym nastrój, energię i zdolność radzenia sobie ze stresem,
• prowadzą do przybierania na wadze, 
• obniżonej wydajności pracy, 
• problemów z pamięcią i napiętych relacji, 
• ciągłego stresu, a co za tym idzie wyniszczenia organizmu od środka, 
• depresji, 
• zmniejszenia odporności,
• chorób układu sercowo-naczyniowego,
• wielu innych schorzeń. 

Medyczna marihuana w leczeniu zaburzeń snu

Według badania amerykańskich naukowców z 2016 roku medyczna marihuana może znacznie wpływać na jakość snu, a także na szybkość zasypiania pacjenta. Badanie zostało przeprowadzone w Instytucie Zdrowia w Rockville, USA i polegało na podawaniu medycznej marihuany myszom laboratoryjnym. Następnie w celu zbadania jakości snu używano elektrod, dzięki którym dowiedziono, że grupa mysz przyjmująca medyczną marihuanę zapadała w lepszy jakościowo sen.  

Badania wpływu kannabinoidów na stabilizację snu

Dzieje się tak, ponieważ kannabinoidy zawarte w medycznej marihuanie oddziałują na układ endokannabinoidowy w organizmie, który ma ścisły związek ze stabilizacją snu. Inne badanie, wykonane na Uniwersytecie Glasgow w 2014 r. na grupie 246 pacjentów leczących ból medyczną marihuaną, wykazało, że większość z nich doświadczyła znacznej poprawy snu. Dane z otwartego badania z 2014 r. obejmującego 22 pacjentów wskazują, że konopie indyjskie mogą również poprawić sen u pacjentów z chorobą Parkinsona. Medyczna marihuana złagodziła objawy zaburzenia snu REM, czyli najgłębszej fazy odpoczynku. 

Badanie opublikowane w 2019 roku również miało za zadanie ocenić, czy medyczna marihuana może poprawić sen i/lub zmniejszyć niepokój. W badaniu wzięły udział 72 osoby, z których 47 odczuwało lęk, a 25 miało problemy ze snem. Każdemu z badanych podawano 25 miligramów (mg) w postaci kapsułek każdego dnia. W pierwszym miesiącu 79,2 proc. pacjentów zgłosiło niższy poziom lęku, a 66,7 proc. zgłosiło lepszy sen. 

Medyczna marihuana a zaburzenia snu – podsumowanie

Podsumowując, zaburzenia snu są coraz powszechniejszą jednostką chorobową, na którą składa się wiele innych schorzeń. Warto zawczasu zadbać o zatrzymanie przyczyn zaburzeń snu, by uniknąć daleko idących skutków. Zdrowy, utrzymany bez przerw sen jest taką samą potrzebą jak woda i pożywienie.