ADHD. Leczenie, przyczyny, objawy

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to powszechnie występujący zespół nadpobudliwości psychoruchowej, inaczej nazywany zespołem hiperkinetycznym.

Zazwyczaj rozpoznawany jest u dzieci w wieku szkolnym, jednak coraz częściej diagnozowani są również dorośli. Jego objawy obejmują nadpobudliwość, trudności w koncentracji i impulsywność. 

Istnieją przypuszczenia, że przyczyną wystąpienia ADHD są deficyty w rozwoju prenatalnym układu endokannabinoidowego. Zażywanie medycznej marihuany pomaga w zwalczaniu objawów zespołu hiperkinetycznego.

Badania pokazują, że z pomocą medycznej marihuany udaje się uzyskać efekty u chorych, którzy nie reagują na tradycyjne leczenie ADHD.

ADHD – charakterystyka 

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej występuje u 3-10 proc. dzieci w wieku szkolnym oraz 4-5 proc. dorosłych. Istnieją różne kryteria diagnostyczne choroby, dlatego statystyki mogą się znacząco różnić. ADHD jest rozpoznawane u chłopców pięć razy częściej niż u dziewczynek. Leczenie ADHD najlepiej rozpocząć jak najwcześniej.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej – przyczyny

Konkretna przyczyna choroby nie jest znana. Jednak specjaliści wyszczególniają czynniki genetyczne i środowiskowe, które mogą powodować zespół hiperkinetyczny.

Najczęściej ADHD dziedziczone jest po rodzicach – szacuje się, że dotyczy to 75 proc. przypadków. Zazwyczaj u chorych występują mutacje genów związanych z transportem dopaminy lub serotoniny. 

Inną przyczyną występowania ADHD są patologie ciąży m.in.:

• niedożywienie lub nieprawidłowe żywienie matki,
• zażywanie alkoholu i narkotyków,
• palenie papierosów.

Większe szanse na usłyszenie diagnozy nadpobudliwości mają wcześniaki lub dzieci, u których w trakcie porodu doszło do niedotlenienia. 

Istnieją również przypuszczenia, że przyczyną mogą być zmiany neurobiologiczne w mózgu. U dzieci z ADHD podczas badania rezonansem magnetycznym zauważono zwiększenie objętości hipokampa i zmniejszenie ciała migdałowatego. Hipokamp odpowiada za kontrolowanie emocji, koncentrację i pamięć. Z kolei ciało migdałowate odpowiedzialne jest za obniżoną zdolność odczuwania emocji i impulsywność. Badacze nie określili jednak, czy zmiany te są efektem choroby, czy jej przyczyną. Rozpoczęcie leczenia ADHD również mogło mieć na nie wpływ.

Wśród naukowców coraz częściej pojawiają się głosy, że jakiekolwiek czynniki wpływające na układ nerwowy mogą mieć wpływ na rozwój ADHD. Dlatego określenie konkretnych przyczyn choroby nadal wymaga większej ilości badań. 

ADHD – objawy

Symptomy utrzymują się przez całe życie, jednak u dorosłych przybierają łagodniejszą formę. Również leczenie ADHD wpływa na łagodzenie objawów. 

Głównymi objawami ADHD są:

• nadpobudliwość ruchowa
• trudności w skupieniu uwagi
• impulsywność

Objawy ADHD u dzieci

U dzieci z ADHD zauważalne są problemy ze słuchaniem innych, dłuższym skupieniem się na jednej czynności, zapamiętywaniu informacji. Cechuje je brak organizacji, roztargnienie i częste gubienie przedmiotów. Unikają wykonywania długotrwałych czynności, które wymagają skupienia. 

Objawy ruchowe obejmują ciągłe wiercenie się, gadatliwość, bezcelowe chodzenie i wykonywanie pośpiesznych ruchów. Dziecko nie może pozostać dłużej w jednym miejscu. Kiedy jest do tego zmuszone wykonuje ruchy nogami, rękami, sięga po pobliskie przedmioty. Podczas zabawy dzieci z ADHD są bardzo głośne.

Oprócz tego, dziecko cechuje się dużą porywczością. Często wpada w szał, wymaga ciągłej uwagi, jest niecierpliwe i przeszkadza innym. Ma tendencję do zachowań nieakceptowanych społecznie. W grupowych zabawach nie potrafi czekać na swoją kolej.   

Objawy ADHD u dorosłych

U dorosłych występuje część objawów ADHD, jednak nie wszystkie. Do najczęstszych należą skłonność do ryzykownych zachowań i brak przystosowania do norm społecznych np. przerywanie innym w trakcie wypowiedzi, nawiązywanie niestałych relacji czy niecierpliwość.

Często pojawiają się również zaburzenia afektywne, chwiejność nastrojów. Dorośli z zespołem hiperkinetycznym mają też problemy w komunikowaniu się, często są impulsywni i agresywni. 

Pomimo wysokiego IQ mogą mieć trudności w pracy oraz nauce, przez słabą pamięć krótkotrwałą i problemy z koncentracją. Chorych na ADHD cechuje też tzw. “słomiany zapał”, czyli rozpoczynanie zadań i nie doprowadzanie ich do końca.

Oprócz tego, mają tendencję do robienia wszystkiego po swojemu i trudności w pracy zespołowej. 

ADHD – diagnostyka 

Ważne jest, aby jak najszybciej zgłosić się do lekarza po dostrzeżeniu objawów u dziecka. Ułatwi to leczenie ADHD zgodnie z konkretnym podtypem. W diagnostyce powinno brać udział kilku specjalistów:

• psycholog
• psychiatra
• pediatra
• neurolog

Rozpoznanie wymaga zebrania szerokiego wywiadu od rodziców, niekiedy również dostarczenia pisemnej opinii od wychowawcy lub pedagoga szkolnego. 

Rodzaje badań

W trakcie wizyty dziecko zostanie poddane testom psychologicznym służącym określeniu jego zdolności zapamiętywania i koncentracji oraz sprawności i koordynacji ruchowej. Powinien znaleźć się wśród nich:

• test inteligencji
• test ciągłego wykonywania (CPT)
• testy sprawdzające umiejętności pisania, liczenia, czytania i mówienia

Czasem wykonywane jest również badanie EEG w celu sprawdzenia stopnia dojrzałości układu nerwowego dziecka. Z kolei rodzice wypełniają specjalne kwestionariusze dotyczące zachowania pociechy w codziennym życiu. 

Kryteria diagnostyczne za podstawowe objawy ADHD uznają nadpobudliwość, deficyt uwagi i impulsywność. Istnieją jednak różne podtypy ADHD, między innymi ADD, w którym przeważają zaburzenia koncentracji, a nadruchliwość nie występuje. 

Choroby towarzyszące

W diagnostyce koniecznie należy wykluczyć istnienie innych chorób, które dają podobne objawy m.in. zaburzeń lękowych, choroby afektywnej dwubiegunowej, nerwicy natręctw czy upośledzenia umysłowego. 

Diagnoza dorosłych pacjentów

Rozpoznanie ADHD u dorosłych to trudne zadanie, jeśli diagnoza nie została postawiona w dzieciństwie. Jeden z kryteriów mówi o wystąpieniu objawów choroby do 12. roku życia, co u starszych pacjentów może być niemożliwe do zweryfikowania.

Jednak istnieją specjalne kwestionariusze wspomagające diagnozowanie ADHD u dorosłych. W miarę możliwości warto też przeprowadzić wywiad z rodzicami pacjenta. 

W praktyce zespół hiperkinetyczny u dorosłych rozpoznawany jest najczęściej wtedy, kiedy zgłoszą się oni na konsultację z dzieckiem ujawniającym objawy charakterystyczne dla schorzenia. Zdarza się również, że specjalista stwierdza ADHD podczas badań w kierunku innej dolegliwości. 

Typy ADHD. Diagnoza konieczna do prawidłowego leczenia ADHD  

W klasyfikacji ADHD występują trzy główne podtypy schorzenia.

1. Typ mieszany – występuje najczęściej i składa się z najszerszego spektrum objawów. Dzieci z typem mieszanym ADHD sprawiają problemy wychowawcze i osiągają słabe wyniki w nauce. Wśród symptomów pojawia się nadruchliwość, impulsywność i deficyt uwagi.
2. Typ z przewagą nadruchliwości – częściej diagnozowany u chłopców. W tym przypadku dziecko jest nadmiernie pobudzone, występuje ryzyko zaburzeń zachowania i depresji. Dzieci z tym podtypem rzadziej mają problemy z nauką.
3. Typ z przewagą deficytu uwagi – określany skrótem ADD. Częściej występuje u dziewczynek. Objawia się trudnościami w koncentracji, zapamiętywaniu i organizacji, co może skutkować problemami w szkole. Dzieci z ADD nie są nadpobudliwe, a w starszym wieku przejawiają skłonność do uzależnień. 

Leczenie ADHD 

Zgodnie z obowiązującymi europejskimi zaleceniami leczenie ADHD powinno obejmować: psychoterapię (najlepiej z udziałem pozostałych członków rodziny), prawidłowe odżywianie oraz podawanie leków psychostymulujących. 

Farmakoterapia

W Polsce lekiem pierwszego rzutu w leczeniu ADHD jest psychostymulant – metylofenidat. Hamuje wydzielanie dopaminy do synapsy i jej wychwyt zwrotny. Jest to farmaceutyk o działaniu uzależniającym, który może powodować skutki uboczne, takie jak:

• brak apetytu
• zaburzenia snu
• zahamowanie wzrostu

W przypadku braku efektów wprowadzany jest chlorowodorek atomoksetyny, który nie ma działania psychostymulującego. 

Lekami drugiego rzutu są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, heterocykliczne leki przeciwdepresyjne drugiej generacji, selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny lub leki będące agonistami receptora alfa2-adrenergicznego o działaniu ośrodkowym. 

Leki psychostymulujące powodują złagodzenie objawów u około ⅔ dorosłych. Starszym pacjentom zazwyczaj przepisywane są farmaceutyki o przedłużonym uwalnianiu, dzięki czemu rzadziej muszą pamiętać o ich zażywaniu.

Dorośli z ADHD mają jednak skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych, dlatego terapia psychostymulantami może być ryzykowna.    

Psychoterapia w łagodzeniu objawów ADHD

Do niefarmakologicznych metod leczenia zespołu hiperkinetycznego zaliczana jest psychoterapia, najczęściej z nurtu poznawczo-behawioralnego. Warto również wdrożyć naukę metod relaksacyjnych i panowania nad stresem. Terapii należy poddać również członków rodziny. 

Alternatywne metody leczenia ADHD

Odżywianie

Specjaliści wskazują na duże znaczenie diety w łagodzeniu objawów ADHD. Istnieje teoria, że jednym z czynników wywołujących chorobę jest spożywanie przetworzonej żywności wypełnionej wzmacniaczami smaku i konserwantami. Również dieta bogata w gluten może być jedną z przyczyn schorzenia.

Suplementacja

W niektórych badaniach podanie dzieciom żelaza i magnezu złagodziło objawy ADHD. Inna hipoteza mówi o potrzebie suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3, jednak brakuje danych na potwierdzenie tej teorii. Z kolei obniżenie zawartości cukru w diecie może zmniejszyć nadpobudliwość u dzieci.  

Wśród ziół zalecanych do stosowania u chorych na ADHD wymienianie są waleriana o działaniu uspokajającym i ginkgo biloba, które poprawia funkcje poznawcze mózgu. Melatonina może być pomocna w przypadku ADHD, w którym występują problemy ze snem.

Zadziwiające wyniki dało badanie porównawcze szafranu i metylofenidatu przeprowadzone na dzieciach w wieku 6-17 lat. Grupa zażywająca suplement z szafranem przez okres 6 tygodni osiągała takie same wyniki w końcowych testach, jak dzieci leczone farmaceutykiem. Odkrycie wymaga jednak większej ilości badań.   

Elektroakupunktura

Wśród metod dających wymierne efekty wymieniana jest również elektroakupunktura. W przeglądzie badań dotyczących stosowania akupunktury u chorych na ADHD najlepsze efekty przyniosło połączenie elektroakupunktury z terapią poznawczo-behawioralną. Niektóre wyniki wskazywały na wyższość akupunktury nad leczeniem farmakologicznym.  

Aktywność fizyczna

W celu łagodzenia objawów u osób z ADHD zalecana jest również aktywność fizyczna, w tym joga. Najlepsze wyniki w badaniach osiągały dzieci, u których została ona połączona z farmakoterapią.

Medyczna marihuana w leczeniu ADHD 

Badania wskazują, że leczenie ADHD medyczną marihuaną może wpływać na łagodzenie objawów choroby. Dorośli cierpiący na to schorzenie często są stałymi użytkownikami konopi indyjskich. W badaniu z 2013 roku regularni palacze marihuany przyznawali, że podczas odstawienia narkotyku ich objawy ulegają nasileniu.

ADHD związane jest z nieprawidłową transmisją dopaminy w mózgu. Badacze postanowili sprawdzić, czy THC wpłynie pozytywnie na ten symptom. Wyniki wskazały, że kannabinoid wykazuje krótkoterminowe działanie zwiększające produkcję dopaminy, szczególnie u pacjentów, u których występuje niedobór dopaminy.

Budzące nadzieję wnioski pozwoliło wyciągnąć badanie nad działaniem konopi na pacjentów z podtypem ADD, u których nie sprawdziło się tradycyjne leczenie ADHD. Wśród 30. uczestników wszyscy potwierdzili złagodzenie objawów podczas stosowania kannabinoidów. Zmniejszeniu uległy m.in trudności z koncentracją, bezsenność i nadwrażliwość na bodźce.

To sprawia, że ADHD i ADD mogą być stosowane w przebiegu tych zaburzeń i zmniejszać występujące dolegliwości.

Medyczna marihuana a ADHD – podsumowanie

Zdecydowanie potrzeba większej ilości badań, aby potwierdzić terapeutyczny wpływ medycznej marihuany na chorych z ADHD. W przypadku jej stosowania należy wziąć pod uwagę skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych u pacjentów z tym schorzeniem.

Jednak na pewno warto wypróbować medyczną marihuanę, zwłaszcza u osób, które są oporne na tradycyjne metody leczenia ADHD.