Zespół Tourette’a. Przyczyny, objawy, leczenie.

Zespół Tourette’a jest rzadką, wrodzoną chorobą neurologiczną, której głównym objawem są tiki ruchowe i głosowe. Zazwyczaj przyjmuje formę umiarkowaną i nie utrudnia w znacznym stopniu życia chorym. Jednak potrafi również uniemożliwiać normalne funkcjonowanie. Osoby z zespołem Tourette’a często spotykają się z niezrozumieniem ze strony społeczeństwa i próbują kontrolować swoje tiki. Niestety, jest to niemożliwe, a dodatkowo może wywoływać silny ból i napięcie.

Od dłuższego czasu świat nauki potwierdza wpływ układu endokannabinoidowego na ośrodek ruchu. Dlatego coraz więcej badań obejmuje zaburzenia ruchowe, również te związane z wykonywaniem mimowolnych ruchów.    

Zespół Tourette’a – charakterystyka

Pierwsze objawy zespołu Tourette’a ujawniają się między 2. a 15. rokiem życia, najczęściej w wieku od 5 do 7 lat. Wystąpienie tików przed przekroczeniem pełnoletności jest jednym z kryteriów diagnostycznych choroby. Początkowymi symptomami są zazwyczaj:

• mruganie
• wykrzywianie ust
• oblizywanie się
• chrząkanie
• plucie
• uderzanie

Wraz z upływem czasu nasilenie i umiejscowienie mimowolnych ruchów zmienia się. Podobnie rodzaj tików – wokalne i ruchowe mogą przeplatać się ze sobą. 

W wielu przypadkach u osób, które wykazały pierwsze objawy choroby w wieku poniżej 10 lat, do 18. roku życia tiki ustępują niemal całkowicie. Jednak u małej grupy chorych po wkroczeniu w dorosłość objawy ulegają nasileniu. Czasem prowadzą do rozwoju poważniejszych zaburzeń tikowych, które utrudniają normalne funkcjonowanie. 

Zespół Tourette’a uznawany jest za rzadką chorobę, jednak różne kryteria diagnostyczne w poszczególnych krajach utrudniają precyzyjne określenie liczby chorych. Aktualne dane podają, że na zespół tików choruje od 0,3% do 1% populacji. Trzy razy częściej choroba dotyka mężczyzn niż kobiet.

Zespół Tourette’a – przyczyny

Obecnie uznaje się, że przyczyny choroby leżą w genach. Jednak część specjalistów podkreśla także rolę aspektu środowiskowego. Jeśli któreś z rodziców wykazuje objawy zespołu Tourette’a, z dużym prawdopodobieństwem dziecko również zapadnie na tę chorobę. Podczas kontrolnych badań genetycznych zwrócono również uwagę na częste występowanie OCD i ADHD u krewnych osób z ZT.

Czynniki środowiskowe nie są w stanie wywołać schorzenia bez zaistnienia mutacji genowych. Jednak stres, silne emocje, zmęczenie, alkohol i substancje pobudzające (kofeina, narkotyki) przyczyniają się do wzrostu nasilenia objawów i ich częstotliwości.

Objawy zespołu Tourette’a

Początkowo zespół Tourette’a daje pojedyncze, powtarzające się objawy, najczęściej mruganie i wykrzywianie ust. W późniejszych latach dochodzą do nich m.in.:

• chrząkanie,
• pociąganie nosem,
• oblizywanie ust, 
• plucie,
• uderzanie,
• podskakiwanie, 
• niekontrolowane ruchy ramion lub głowy,
• mlaskanie,
• wykrzykiwanie niecenzuralnych słów,
• marszczenie czoła,
• zgrzytanie zębami,
• gwizdanie,
• cmokanie, 
• dotykanie siebie lub innych osób.   

Objawy wokalne pojawiają się zazwyczaj około 11. roku życia lub do dwóch lat po wystąpieniu pierwszych tików. Tourette uznawany jest za chorobę nieuleczalną, która towarzyszy choremu do końca życia. Jednak w różnych okresach tiki mają zmienne nasilenie i częstotliwość – może się zdarzyć, że będą niemal niezauważalne dla otoczenia.

Na przestrzeni życia zmienia się również rodzaj tików. Nie u każdego chorego wystąpią wszystkie wyżej wymienione. Zdarzają się również kilkumiesięczne okresy remisji, kiedy tiki zupełnie ustępują, jednak nie trwają one dłużej niż 3 miesiące.   

Tourette – diagnostyka

Diagnozowaniem zespołu Tourette’a zajmują się neurolodzy lub psychiatrzy. Klasyfikacja choroby dokonywana jest na podstawie kryteriów wyszczególnionych w grupie zespołów tikowych. Należą do niej, poza ZT, choroba przewlekłych tików ruchowych lub wokalnych oraz choroba tików przejściowych. 

Do postawienia diagnozy wystarczy zazwyczaj obszerny wywiad z chorym i jego rodziną. Konieczne jest stwierdzenie występowania tików ruchowych i wokalnych co najmniej kilka razy w ciągu dnia przez okres powyżej roku. Ważnym kryterium rozpoznania zespołu Tourette’a jest pojawienie się objawów przed 18. rokiem życia. Lekarz musi również wykluczyć inne choroby lub urazy głowy, które mogłyby być przyczyną podobnych symptomów.  

Leczenie choroby

Leczenie zespołu Tourette’a opiera się głównie na psychoterapii, która pomaga choremu zaakceptować chorobę oraz terapii behawioralnej w celu uzyskania większej kontroli nad tikami. Stosowane są metody takie jak technika odwracania nawyku i trening relaksacyjny. 

Przyjmowanie leków (w tym neuroleptyków i leków przeciwpadaczkowych) zalecane jest tylko u pacjentów, którym objawy utrudniają codzienne funkcjonowanie. Wprowadzenie różnych metod leczenia pomaga na zmniejszenie tików o 25-50% jak pokazują opracowania naukowe. Jednak tradycyjne opcje leczenia zespołu Tourette’a, nie zawsze sprawdzają się u każdego pacjenta.

Leczenie zespołu Tourette’a medyczną marihuaną

Wspomaganie leczenia tików w różnych zaburzeniach ruchowych za pomocą medycznej marihuany jest jeszcze nowym tematem w medycynie. Jednak pojawia się coraz więcej badań, które potwierdzają pozytywny wpływ kannabinoidów na objawy chorób z tej grupy.

Wśród nich znajduje się zespół Tourette’a. Konopie indyjskie łagodzą:

• nasilenie tików,
• poprawiają jakość snu,
• działają uspokajająco.

Chociaż oficjalnie medyczna marihuana nie jest jeszcze zalecana w zespole Tourette’a, to duża część pacjentów stosuje konopie na własną rękę. U wielu występuje znaczne zmniejszenie lub całkowita remisja tików, na co wskazuje badanie z 1998 roku na kilkudziesięciu osobach. 82 proc. uczestników zażywających marihuanę potwierdziło jej terapeutyczne działanie na objawy ruchowe.

Działanie THC

Warto zauważyć, że najwyższą wartość merytoryczną mają badania randomizowane lub podwójnie zaślepione. Uczestnicy tego typu testów nie wiedzą, czy dostają badany preparat,  placebo lub inny lek, co mogłoby wpłynąć na subiektywną ocenę efektów. Podczas badania z wykorzystaniem THC i placebo zauważono znaczną różnicę w zmniejszeniu tików w grupie pacjentów przyjmujących kannabinoid. Żaden z uczestników nie zgłosił też dotkliwych skutków ubocznych. Co więcej, po odstawieniu THC pozytywne rezultaty ustąpiły.

Często w dyskusji dotyczącej zespołu Tourette’a pomija się inne aspekty choroby np. utrudnienia w utrzymaniu ciągłości snu. Tiki nie ustępują nawet w nocy, a czasem podczas fazy REM mogą przybierać na sile. W badaniu dotyczącym bezsenności stwierdzono, że CBD poprawia jakość snu, a w fazie REM działa najmocniej. Temat wymaga dokładniejszego zgłębienia, jednak stosowanie konopi indyjskich w celu ułatwienia zasypiania nie jest niczym nowym.

Medyczna marihuana a zespół Tourette’a – podsumowanie

Medyczna marihuana wydaje się bezpiecznym sposobem na złagodzenie tików. Jednak terapia może budzić wątpliwości u dzieci i nastolatków, które mocniej mogą odczuwać niepożądane skutki uboczne THC, ze względu na właściwości psychoaktywne. CBD, które nie ma działania psychoaktywnego, nie wpłynęło łagodząco na objawy zespołu Tourette’a. Należy pamiętać, że medyczna marihuana nie powinna być rozpatrywana jako leczenie pierwszego rzutu. W zaburzeniach tikowych istnieją od lat wypracowane metody, które przynoszą widoczne rezultaty, mimo to skuteczność marihuany medycznej jest również niezaprzeczalna.