CBD a Asperger? Przyczyny, objawy, leczenie zespołu Aspergera

Zespół Aspergera zalicza się do zaburzeń spektrum autyzmu o łagodnym przebiegu. Istnieją podejrzenia, że ma on związek z nieprawidłowym poziomem endokannabinoidów w organizmie. Trudności w nawiązywaniu interakcji społecznych często powodują u chorych stres, ataki paniki lub depresję. Dlatego coraz częściej specjaliści zalecają włączenie medycznej marihuany do terapii osób z zespołem Aspergera. Zwłaszcza CBD przynosi obiecujące rezultaty, co potwierdzają kolejne badania naukowe. 

Czym jest zespół Aspergera?

Zespół Aspergera nazywany również syndromem lub zaburzeniem, jest łagodną odmianą autyzmu. Po raz pierwszy opisał go w 1944 roku Hans Asperger i to od jego nazwiska wywodzi się nazwa choroby.

Zespół Aspergera zalicza się do zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder), jednak rozwój umysłowy i poznawczy chorego przebiega prawidłowo. Schorzenie uwidacznia się dopiero w kontaktach międzyludzkich i trudnościach w przystosowaniu do norm społecznych.

Syndrom Aspergera należy do łagodnych zaburzeń rozwoju. Niektórzy specjaliści określają go jako autyzm wysokofunkcjonujący (HFA), czyli umożliwiający samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Zespół Aspergera charakteryzuje między innymi obsesyjne zainteresowania konkretną dziedziną nauki, co powoduje, że osoby z tą chorobą nierzadko okazują się w niej wybitne, pomimo ogólnego niskiego ilorazu inteligencji (tzw. zespół sawanta lub syndrom sawanta).

Liczba badań epidemiologicznych dotyczących zespołu Aspergera jest znikoma. Spektrum autystyczne występuje obecnie u 0,6 proc. mieszkańców Unii Europejskiej. W szwedzkim badaniu z 1993 roku skupionym wyłącznie na zespole Aspergera badacze ustalili, że dotyka on 3,6 na 1000 dzieci (stwierdzono u nich wszystkie diagnozowane kryteria).

Przyczyny zespołu Aspergera

Przyczyny powstawania zespołu Aspergera oraz innych zaburzeń ze spektrum autyzmu nie zostały w pełni poznane. Większość specjalistów skłania się ku poglądowi, że podłoże związane z zespołem Aspergera leży głównie w genach. 

Jednak w większości przypadków występuje kilka czynników jednocześnie:

• czynniki genetyczne – mutacje genetyczne chromosomów 3, 4, 7 lub 11;
• komplikacje w trakcie porodu lub na etapie życia płodowego (przenoszona lub niedonoszona ciąża, konieczność sztucznego wywołania porodu, niska waga noworodka, poród pośladkowy);
• niektóre choroby – różyczka, ospa wietrzna, celiakia, toksoplazmoza i cytomegalia przebyta przez matkę w trakcie ciąży;
• infekcje mózgu;
• zatrucie metalami ciężkimi;
• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowegolub dziecięce porażenie mózgowe;
• wiek ojca powyżej 40 lat.

W latach 90. opublikowano wyniki badań Andrew Wakefielda potwierdzające możliwość wystąpienia zaburzeń autystycznych po szczepieniach. Jednak badania wykonane przez innych naukowców nie potwierdziły tej teorii. Po krótkim czasie okazało się, że Wakefield sfałszował wyniki po przyjęciu funduszy od osób ubiegających się o odszkodowania od firm farmaceutycznych. Szeroka analiza badań obejmujących łącznie ponad 1.2 miliona dzieci dowiodła, że w przypadku autyzmu, szczepionki nie mają żadnego wpływu na jego wystąpienie.

Zespół Aspergera u dzieci

Jakie symptomy wskazują na zespół Aspergera? Pierwsze objawy uwidaczniają się zazwyczaj dopiero w wieku szkolnym, kiedy dziecko nie potrafi przystosować się do życia w grupie rówieśniczej. Wiele objawów może również nie budzić podejrzeń rodziców, szczególnie u małych dzieci, ale w momencie rozpoczęcia edukacji przedszkolnej lub szkolnej zespół Aspergera jest szybko zauważany u dzieci.

Objawy zespołu Aspergera u dziecka

Najczęstsze objawy zespołu Aspergera u małych dzieci w wieku przedszkolnym obejmują:

• niechęć do nawiązywania kontaktów międzyludzkich – utrudnione interakcje społeczne;
• brak umiejętności pracy w grupie rówieśniczej;
• niezdolność do odczuwania empatii;
• problemy z nawiązywaniem przyjaźni i tworzeniem więzi emocjonalnych;
• kłopoty w komunikacji i przekazywaniu myśli dziecka;
• ograniczenia w komunikacji niewerbalnej, w tym znikoma mimika twarzy, gestykulacja, unikanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą;
• zaburzenia integracji sensorycznych – nadwrażliwość na dźwięki, światło, temperaturę;
• powtarzalne zachowania – odstępstwa od codziennej rutyny powodują zupełną dezorientację dziecka;
• brak umiejętności wyrażania uczuć dziecka, pozorne “spłycenie” ich;
• zaburzenia stymulacji wzrokowej.

U dzieci z zespołem Aspergera mogą się również pojawić zaburzenia snu.

Zespół Aspergera – objawy u nastolatków

Zespół Aspergera może spowodować wiele katastrofalnych konsekwencji u osoby, której życie towarzyskie zostało utrudnione lub zakłócone. Może to prowadzić do zmniejszenia nastroju, depresji lub stanów lękowych.

Jakie są objawy u nastolatków z zespołem Aspergera?

• problemy z nieśmiałością;
• brak pewności siebie w kontaktach z rówieśnikami;
• utrudniony kontakt wzrokowy;
• niedojrzałość jak na swój wiek;
• problemy z nawiązywaniem kontaktów i przyjaźni;
• asymilowanie się;
• zaburzenia mowy – posługiwanie się nazbyt formalnym lub akademickim językiem, nadużywanie niektórych słów, stosowanie kalk słownych, problemy z prawidłowym używaniem zaimków;
• trudności we właściwym odczytywaniu zachowań innych, rozumieniem mowy, podtekstów, metafor, sarkazmu;
• brak przejawu oznak “buntu”;
• nie lubią wychodzić poza schemat lub ustalone wcześniej reguły;
• wewnętrzny przymus by wykonywać codzienne czynności w stałej kolejności.

W wieku od 12 do 18 lat młodzi ludzie częściej utożsamiają się ze swoimi rówieśnikami, cieszą się wspólnym spędzaniem czasu i stopniowo stają się niezależni od dorosłej populacji. Nastolatki zmagające się z zespołem Aspergera zazwyczaj nie czują takiej potrzeby, albo jej nie rozumieją. Mają również problemy z nawiązywaniem nowych znajomości, co jest tak istotne w tym wieku.

Zespół Aspergera – objawy u osób dorosłych

Nieco inaczej zespół Aspergera objawia się u dorosłych. Wielu z nich pozostaje niezdiagnozowanych, ponieważ zaburzenie rozwoju przybiera łagodną formę. Kilkadziesiąt lat temu znacznie różniły się również kryteria diagnostyczne tego zaburzenia. 

Jakie są objawy Aspergera u dorosłych?

• trudności z poznawaniem i utrzymywaniem znajomości z innymi ludźmi;
• brak umiejętności podtrzymywania rozmowy i prowadzenia tzw. “small talku”;
• specyficzne zainteresowania, zazwyczaj obejmujące wąską, specjalistyczną dziedzinę;
• liczne codzienne rytuały i przyzwyczajenia;
• zachowania kompulsywne;
• inne zaburzenia pamięci proceduralnej – zdarzają się problemy w codziennie wykonywanej czynności;
• zwiększona lub zmniejszona wrażliwość na bodźce z otoczenia;
• czasami jadłowstręt lub dziwne nawyki żywieniowe;
• osoby dorosłe miewają często zaburzenia współwystępujące psychiczne, w tym psychozy, mania, depresja, zaburzenia lękowe.

Zespół Aspergera – diagnostyka

Diagnostyka zespołu Aspergera wygląda tak samo, jak w przypadku pozostałych zaburzeń mieszczących się w spektrum. W przypadku dzieci, pierwszym etapem jest dokładny wywiad z rodzicami oraz uważna obserwacja zachowań dziecka.

Zalecanym obecnie standardem jest diagnoza na podstawie protokołu ADOS (Autism Diagnosis Observation Schedule). W celu odróżnienia zespołu Aspergera od innych rodzajów autyzmu lekarz musi zweryfikować, czy pacjent rozwija się w prawidłowym tempie. Wywiad obejmuje szereg pytań odnośnie sposobu komunikacji dziecka z innymi, zachowań w grupie i ewentualnych problemów w nauce.

U dzieci posiadających krewnych z autyzmem raz na parę miesięcy powinno się przeprowadzać badania przesiewowe. 

Zespół Aspergera diagnozowany jest przez wielu specjalistów – neurologa, pediatrę, psychologa, psychiatrę. Dodatkowo wykonywane są dokładniejsze badania, które mogą wykluczyć inne choroby o podobnych objawach do zespołu Aspergera, takie jak: 

• morfologia krwi;
• badania neurologiczne;
• badanie słuchu i okulistyczne;
• badanie w kierunku toksoplazmozy i cytomegalii. 

Niektórzy specjaliści zalecają zbadać podłoże genetyczne rodziców, aby sprawdzić czy posiadają mutacje genowe odpowiedzialne za autyzm lub inne choroby o podobnych symptomach. 

Zespół Aspergera w ICD – ważna zmiana w 2022 roku

Dotychczas w Międzynarowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych używane były wyodrębnione jednostki chorobowe związane ze spektrum autystycznym, takie jak zespół Aspergera lub autyzm dziecięcy.

Od 1 stycznie 2022 roku obowiązuje nowa wersja ICD-11. Zmiana nazewnictwa istotnie dotyczy zespołu Aspergera, który od 2022 roku uwzględniony jest w grupie zaburzeń ze spektrum autystycznego pod numerem 6A02, który obejmuje 8 kodów diagnozy obejmującej trudności w codziennym funkcjonowaniu.

Różnice między autyzmem a zespołem Aspergera

Zespół Aspergera kwalifikowany jest jako zaburzenie ze spektrum autyzmu, a oba zaburzenia mają wiele cech wspólnych, ale niektóre objawy wyraźnie je odróżniają.

Choroba Aspergera jak i objawy autyzmu dziecięcego charakteryzują się występowaniem różnych trudności w komunikacji oraz zaburzeniach interakcji społecznych. Do podstawowych różnic między tymi zaburzeniami można zaliczyć:

1. Poziom komunikacji – osoby z zespołem Aspergera lepiej komunikują się z otoczeniem, ponieważ mowa rozwinięta jest prawidłowo mimo ograniczeń w komunikacji. Natomiast objawy autyzmu dziecięcego obejmują zupełny brak mowy lub brak umiejętności wykorzystywania mowy do komunikowania się z innymi.
2. Rozwój umysłowy – autyzm dziecięcy objawia się przede wszystkim opóźnieniem rozwojowym, bądź upośledzeniem w różnym stopniu. Natomiast dzieci z syndromem Aspergera rozwijają się w normie lub ponadprzeciętnie.
3. Poziom inteligencji – osoby z zespołem Aspergera wykazują się ponadprzeciętną inteligencją.
4. Diagnoza – autyzm rozpoznawany jest u dzieci w wieku 2-3 lat, a diagnoza zespołu Aspergera może paść zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych.
5. Umiejętności społeczne – choroba Aspergera cechuje się lepszym funkcjonowaniem społecznym niż u dzieci autystycznych, które najczęściej mają poważne zaburzenia w nawiązywaniu relacji z innym oraz bardzo niski poziom kompetencji społecznych.

Leczenie zespołu Aspergera

Czy można wyleczyć zespół Aspergera?

Leczenie autyzmu różni się w zależności od jego zaburzeń. Zespół Aspergera jest nieuleczalny, jednak podczas terapii pacjenci uczą się funkcjonowania z zaburzeniem w społeczeństwie. Dlatego w obrębie metod leczenia skupia się przede wszystkim na indywidualnie dobranej metodzie psychoterapii.

Najczęściej stosowana jest psychoterapia behawioralno–poznawcza oraz:

• zajęcia z integracji sensorycznej (IS) – uczą prawidłowego odbierania i reagowania na bodźce oraz poprawiają koordynację ruchową, zapobiegając nieprawidłowościom sensorycznym;
• trening umiejętności społecznych TUS – nauka dyskutowania, tworzenia więzi międzyludzkich i właściwych zachowań w trudnych sytuacjach. Trening umiejętności społecznych TUS jest szczególnie polecany do pracy z dziećmi i nastolatkami zmagającymi się z zespołem Aspergera;
• terapia metodą kognitywną – terapeuta identyfikuje indywidualne problemy pacjenta, stara się oduczyć go szkodliwych zachowań i zastąpić je właściwymi.

Terapia behawioralna

Terapia behawioralna zaliczana jest do bardzo efektywnej terapii skierowanej w leczeniu autyzmu oraz choroby Aspergera. Polega na nauczaniu norm i interakcji społecznych ogólnie akceptowalnych, poprawnej komunikacji oraz czynności, które umożliwiają samodzielne funkcjonowanie. Nauka obejmuje takie elementy jak nawiązywanie kontaktu wzrokowego, komunikowanie się czy wykonywanie podstawowych poleceń.

Farmakoterapia

Farmakoterapia w leczeniu zespołu Aspergera odgrywa zdecydowanie drugoplanową rolę. Wprowadzana jest jedynie u pacjentów, którzy wykazują tzw. “zachowania trudne” – agresję, napady paniki lub ataki szału. W takim przypadku stosowane są leki przeciwpsychotyczne, a czasem przeciwdepresyjne. Jednak u chorych z zespołem Aspergera występują one znacznie rzadziej niż w pozostałych odmianach autyzmu. 

Medyczna marihuana a zespół aspergera

Większość badań dotyczących zastosowania medycznej marihuany w leczeniu spektrum autyzmu nie wyodrębnia oddzielnych grup osób z zespołem Aspergera. Jednak niektóre powyższe objawy autyzmu wszystkich odmian pokrywają się ze sobą. Wiele wskazuje na to, że konopie indyjskie najlepiej działają właśnie w przypadku symptomów charakterystycznych dla ZA.  

CBD w spektrum autyzmu

W badaniach stosowany jest głównie kannabidiol – CBD, ponieważ nie ma działania psychoaktywnego. W związku z tym może być podawany również dzieciom, które przeważają wśród pacjentów z autyzmem.

THC w niewielkiej ilości zostało wykorzystane podczas testów w 2018 roku na grupie 60. uczestników w stosunku z CBD 1:20. Wyniki były bardzo obiecujące – lęk i problemy z komunikacją poprawiły się u 39 proc. dzieci, a odczuwany na co dzień stres uległ zmniejszeniu o 33 proc.

Receptory CB1 i CB2

Za stosowaniem kannabinoidów w terapii chorych z autyzmem przemawiają dowody na zaburzoną równowagę naturalnych endokannabinoidów w ich organizmie oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu receptorów CB2. 

Badanie z 2018 roku opublikowane w piśmie Molecular Autism potwierdziło, że dzieci autystyczne mają niższe stężenie anandamidu w komórkach. Anandamid uznawany jest za “molekułę szczęścia”, ponieważ poprawia nastrój oraz wykazuje działanie przeciwlękowe i przeciwdepresyjne.

W innym badaniu zauważono, że u dzieci w spektrum autyzmu występują znaczne dysproporcje w ilości receptorów CB1 i CB2. Poziom białek receptora kannabinoidowego typu 2 był podwyższony w porównaniu ze zdrowymi uczestnikami. Pozwoliło to wysnuć wniosek, że terapia nastawiona na stymulację tych receptorów mogłaby przynieść lecznicze efekty u pacjentów autystycznych.

Stosowanie medycznej marihuany u dzieci z autyzmem może wydawać się jedną z bardziej kontrowersyjnych metod leczenia. Jednak CBD nie posiada działania psychoaktywnego, co czyni je bezpiecznym środkiem dla pacjentów w każdym wieku.

Podsumowanie

Warto rozważyć wprowadzenie CBD do terapii, zwłaszcza kiedy objawy lękowe i komunikacyjne utrudniają codzienne funkcjonowanie. Oczywiście, leczenie zespołu Aspergera i innych form autyzmu musi niezmiennie opierać się na psychoterapii, która jest jedynym sposobem na wypracowanie metod radzenia sobie z objawami i umożliwia przystosowanie dziecka do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.