Stwardnienie rozsiane (SM). Przyczyny, objawy, leczenie

Stwardnienie rozsiane – co to jest? 

Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex, SM) jest przewlekłą, autoimmunologiczną chorobą ośrodkowego układu nerwowego. Objawia się stopniową degradacją osłonek mielinowych włókien nerwowych, co utrudnia przesyłanie impulsów pomiędzy nerwami. 

Schorzenie dwa razy częściej dotyka kobiety. Objawy zazwyczaj pojawiają się między 20. a 40. rokiem życia, a ich rodzaj zależy od umiejscowienia uszkodzonych nerwów. Nazwa choroby pochodzi właśnie od “rozsiania” ognisk zapalnych na obszarze mózgu i rdzenia kręgowego.

W Polsce na SM choruje ok. 50 tysięcy osób. Rocznie pojawia się od 1300 do 2100 nowych przypadków.

W skali światowej choroba SM diagnozowana jest u 30 pacjentów na każde 100 tysięcy osób. Obecnie na świecie żyje około 2 300 000 chorych ze stwardnieniem rozsianym. 

SM – profilaktyka 

Bezpośrednie przyczyny stwardnienia rozsianego są wciąż badane, jednak zostały wyszczególnione zalecenia, które opóźniają lub powstrzymują rozwój choroby. Jak większość przewlekłych dolegliwości, schorzenie powstaje wskutek czynników genetycznych i środowiskowych. Głównie tym drugim można przeciwdziałać. 

Najczęściej na SM zapadają mieszkańcy północy Europy i USA. Badacze wiążą ten fakt z niedoborami witaminy D i mniejszą ekspozycją na słońce w dzieciństwie, w związku z tym zaleca się suplementację wit. D od najmłodszych lat, zwłaszcza jeśli w rodzinie występują przypadki zachorowań. 

Osobom z predyspozycjami do SM polecana jest dieta bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe. Wspomagają one pracę układu nerwowego i mózgu. Głównie znajdziemy je w tłustych rybach (łosoś, makrela, tuńczyk), owocach morza, orzechach i olejach roślinnych.

W celu zapobiegania rozwojowi SM należy zdecydowanie unikać palenia papierosów i zażywania narkotyków, ryzyko choroby wzrasta również u osób, które często zmieniają partnerów seksualnych – głównie przez wyższe prawdopodobieństwo zakażenia wirusem Epsteina-Barr, który jest jedną z przyczyn stwardnienia rozsianego.

Badacze zwrócili uwagę na częstszą zachorowalność u osób, które przeżywały ciężki stres psychologiczny spowodowany konkretnym wydarzeniem, dlatego w trudnych momentach życia warto zwrócić się po pomoc do terapeuty, aby zmniejszyć szkodliwe oddziaływanie stresu na nasz organizm. 

W przypadku posiadania przypadków choroby w rodzinie należy zadbać o prawidłowy rozwój układu odpornościowego od najmłodszych lat, ponieważ wystawienie dziecka na kontakt z różnymi drobnoustrojami stymuluje jego komórki immunologiczne. W podniesieniu odporności dużą rolę odgrywa też poród siłami natury, podczas którego noworodek ma kontakt z mikroorganizmami kanału rodnego. Nie należy przesadzać z higieną, ponieważ może to skutkować zaburzeniem flory bakteryjnej na powierzchni skóry.

Stwardnienie rozsiane – przyczyny choroby

Stwardnienie rozsiane to choroba, której przyczyny wciąż nie są znane, lekarze wskazują na połączenie czynników genetycznych, środowiskowych i autoimmunologicznych w przypadku osób zdiagnozowanych, żadne z nich nie są jednak stuprocentowym gwarantem zachorowania na SM. 

Aż 20-krotnie zwiększoną zachorowalność stwierdzono u osób, które posiadały krewnego w pierwszej linii chorującego na tę chorobę. Jeśli wśród dziadków, rodziców lub rodzeństwa masz osobę ze zdiagnozowanym SM, istnieje duże prawdopodobieństwo zachorowania. 

Choroba głównie dotyka kobiety rasy białej z krajów wysokorozwiniętych. Zauważono zwiększenie liczby przypadków choroby wraz z oddalaniem się od równika, może mieć to związek ze zmniejszoną ekspozycją na słońce i – tym samym – możliwymi niedoborami witaminy D.

W krajach rozwiniętych zachorowalność na SM jest wyższa również ze względu na wysoki poziom higieny, chociaż teoretycznie służy ona ochronie przed bakteriami i wirusami, to częste mycie obniża naturalną odporność. Nadmierny reżim higieniczny utrudnia rozwój mikrobiomu, czyli zdrowych kultur bakterii żyjących w przewodzie pokarmowym, układzie oddechowym i na powierzchni skóry, tym sposobem równowaga układu odpornościowego zostaje zaburzona, często już w dzieciństwie.

Ważnym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo zachorowania jest zakażenie wirusem Epsteina-Barr (EBV) w okresie dojrzewania. Wirus ten wywołuje mononukleozę, zwaną też “chorobą pocałunków”, ponieważ do zarażenia dochodzi zazwyczaj przez ślinę. Wiele osób przechodzi chorobę bezobjawowo, o czym nie zdaje sobie sprawy. Jednak, aby stwierdzić, czy miało miejsce zakażenie EBV w przeszłości, należy wykonać testy na obecność przeciwciał i DNA wirusa w organizmie. 

Wśród przyczyn stwardnienia rozsianego związanych ze stylem życia i środowiskiem wymienia się palenie tytoniu, życie w dużych miastach, zanieczyszczenia powietrza, przewlekły stres, brak aktywności fizycznej i zażywanie narkotyków.  

Stwardnienie rozsiane – objawy choroby 

Kilka lat przed pojawieniem się pierwszych objawów stwardnienia rozsianego chorzy zauważali u siebie napady nagłego zmęczenia. Kolejnym częstym objawem jest pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego i związane z nim zaburzeniami widzenia m.in. mroczki przed oczami, podwójny obraz. Objawy mogą wystąpić nagle lub narastać przez parę dni i posiadać charakter nawracający. Czy zapalenie nerwu wzrokowego zawsze oznacza SM? Niekoniecznie, jednak w przypadku jego wystąpienia należy niezwłocznie udać się do lekarza.

W późniejszej fazie choroby mamy do czynienia z szeregiem objawów z różnych stron układu nerwowego. Uzależnione są od umiejscowienia uszkodzonych komórek nerwowych. Chorzy doświadczają ich w różnym stopniu nasilenia.

Typowe objawy choroby to zaburzenia:

• czucia – mrowienie kończyn, napady zimna/gorąca, brak czucia, nadwrażliwość na ciepło
• wzroku – oczopląs, bóle oczu i łuków brwiowych, podwójne widzenie, zapalenie nerwu wzrokowego, zaburzenia w pracy gałek ocznych
• równowagi i problemy z koordynacją ruchów – drżenie rąk, niekontrolowane ruchy kończyn, upadki, zawroty głowy, nadmiernie obszerne ruchy 
• napięcia mięśniowego – sztywność i skurcze mięśni, niedowład 
• mowy – bełkotanie, spowolnione mówienie
• zaburzenia ze strony układu trawiennego i moczowego – nietrzymanie moczu lub stolca, zaparcia, zwiększona częstotliwość wypróżnień, uczucie niepełnego wypróżnienia
• emocjonalne – problemy z pamięcią i koncentracją, depresja, zły nastrój, przewlekłe zmęczenie 
• seksualne – zmniejszone libido, impotencja, suchość pochwy, późny wytrysk

Nietypowe objawy stwardnienia rozsianego u dorosłych 

Do mniej typowych objawów SM, głównie ze względu na łączenie ich z innymi chorobami, należą: 

• problemy ze snem
• spadek siły mięśni
• ciężkość i bóle nóg 
• dotkliwe i przewlekłe zmęczenie 
• wrażliwość na zmiany pogody 
• nagły ucisk w klatce piersiowej lub brzuchu 

SM – postacie i etapy choroby 

Wyodrębniono trzy postacie SM. Określenie rodzaju choroby zależy od częstotliwości występowania jej rzutów i pomaga w przewidzeniu momentu pojawienia się niepełnosprawności. 

Postacie stwardnienia rozsianego

Najbardziej rozpowszechnionym typem SM jest postać rzutowo-remisyjna (RRMS). Diagnozowana jest u ok. 85 proc. chorych. Występują w niej okresy nasilenia lub pojawienia się nowych objawów (tzw. rzuty), po których nadchodzi remisja. 

Druga pod względem częstotliwości diagnozowania jest postać wtórnie postępująca SM (SPMS). Często występuje ona w przypadku nieleczenia wcześniejszego rodzaju choroby. Pacjenci z tym rodzajem schorzenia rzadziej doświadczają rzutów choroby, ale stopniowo zwiększa się ich niepełnosprawność. 

U zaledwie 10 proc. chorych stwierdza się PPMS – postać pierwotnie postępującą SM. Objawy obejmują brak rzutów, ale stopniowy trwały postęp niepełnosprawności.   

Przebieg choroby

Stadia choroby wyszczególnione zostały na podstawie postępu niepełnosprawności i momentu postawienia diagnozy. Należy jednak pamiętać, że zmiany chorobowe powstają zazwyczaj parę lat wcześniej. Etapy stwardnienia rozsianego to rozpoznanie; niepełnosprawność lekka, umiarkowana i ciężka, która jest ostatnim etapem postępowania choroby.

Około 2,7 – 5 proc. chorych diagnozowanych jest w wieku dziecięcym. Badania wskazują, że w ich przypadku okres przed wystąpieniem niepełnosprawności jest dłuższy o 10 lat. Pomimo wolniejszego postępu choroby, w młodszym wieku niż u Pacjentów dorosłych dochodzi do progresji i zaostrzenia objawów neurologicznych.

Diagnostyka SM

Po zauważeniu pierwszych objawów należy niezwłocznie udać się do lekarza – najlepiej neurologa. Warto szukać specjalisty, który nie będzie czekał na pierwszy rzut SM. Badania, które pomagają w jej wykryciu, można zlecić już wcześniej. Jednak nie istnieje jeden test na stwardnienie rozsiane.

Głównym z nich jest rezonans magnetyczny głowy i rdzenia kręgowego, który pozwoli lekarzowi stwierdzić obecność zmian demielinizacyjnych. Koszt takiego badania na stwardnienie rozsiane wynosi od 400 do 600 zł. W wykryciu uszkodzonych komórek nerwowych pomocna będzie też tomografia komputerowa. Badanie wykorzystywane jest również do późniejszego obserwowania postępów choroby. Cena tomografii komputerowej waha się od 250 do 350 zł. 

Rzadko zdarza się, aby zmiany chorobowe nie były widoczne podczas rezonansu magnetycznego. Jednak nie zawsze wyniki tego badania są jednoznaczne, dlatego w celu pogłębienia diagnozy lekarz może zlecić punkcję lędźwiową z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego. Pobrana wydzielina badana jest pod kątem obecności przeciwciał oligoklonalnych w płynie i podwyższonej zawartości immunoglobulin IgG. Stwierdzenie ich obecności jednoznacznie wskazuje na SM. Koszt badania wynosi od 75 do 150 zł. 

Stwardnienie rozsiane a ciąża

Czy kobiety chore na stwardnienie rozsiane mogą zajść w ciążę? Tak, jednak warto zaplanować macierzyństwo na tyle wcześnie, aby postępująca niepełnosprawność nie wykluczyła matki z życia dziecka. Według badań nie występują utrudnienia przy zapłodnieniu lub donoszeniu ciąży u kobiet chorych na stwardnienie rozsiane.

Polepszenie lub pogorszenie stanu pacjentki w ciąży to sprawa indywidualna. U wielu chorych aktywność SM ulega zmniejszeniu, głównie w II i III trymestrze. Może to być spowodowane wytwarzaniem w organizmie ciężarnej substancji o działaniu immunosupresyjnym. 

Niestety, ryzyko wystąpienia rzutu SM po porodzie wynosi od 20 do 40 proc. Zazwyczaj dochodzi do niego w okresie od trzech do sześciu miesięcy po przyjściu dziecka na świat. Jednak zazwyczaj nie pozostawia on trwałych uszkodzeń neurologicznych.

Stwardnienie rozsiane – leczenie

Stwardnienie rozsiane jest obecnie chorobą nieuleczalną. W związku z tym leczenie pacjentów chorych na to schorzenie polega na łagodzeniu objawów, zmniejszaniu nasilenia kolejnych rzutów i ich zapobieganiu. Od chwili postawienia diagnozy leczenie SM trwa całe życie. 

Wśród stosowanych leków wyróżniamy leki immunomodulujące (interferony, octan glatirameru), które mają za zadanie modyfikować przebieg choroby, zmniejszać ilość i nasilenie rzutów. W momencie występowania rzutu chorym podaje się również objawowe leki steroidowe, które przyspieszają ich ustąpienie. W terapii SM stosowane są też leki immunosupresyjne (atalizumab, fingolimod), które wzmacniają układ odpornościowy. Pomimo, iż są uznawane za mniej bezpieczne, często odnoszą lepsze efekty w leczeniu.

Alternatywne metody leczenia

Przy korzystaniu z medycyny niekonwencjonalnej należy zwrócić uwagę, czy nie będzie ona zaburzała terapii farmakologicznej. Niektóre domowe sposoby na stwardnienie rozsiane wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w leczeniu. Niestety, lekarze zazwyczaj nie mają wiedzy dotyczącej alternatywnych metod leczenia SM. 

Leczenie niekonwencjonalne związane ze stwardnieniem rozsianym:

• Akupunktura, tradycyjna medycyna chińska, zioła chińskie 
• Terapia jadem pszczelim 
• Ochładzanie 
• Usuwanie wypełnień amalgamatowych 
• Suplementy diety: przeciwutleniacze, żurawina, jeżówka i inne środki o działaniu immunostymulującym, miłorząb japoński, dziurawiec. Jakie witaminy przy SM? Witamina B12, witamina D 
• Diety: dieta według Swanka i inne diety wzbogacone o wielonienasycone kwasy tłuszczowe 
• Wizualizacja 
• Terapia hiperbaryczna tlenem 
• Małe dawki naltreksonu 
• Medyczna marihuana 
• Masaż 
• Refleksologia 
• Tai-chi 
• Joga

Medyczna marihuana w leczeniu stwardnienia rozsianego

Badania potwierdzają, że stosowanie medycznej marihuany w leczeniu SM ma terapeutyczne działanie zarówno objawowe, jak i modyfikujące przebieg choroby. Dzięki właściwościom neuroprotekcyjnym, kannabinoidy są w stanie chronić komórki układu nerwowego przed demielinizacją. Dodatkowo regulują pracę układu odpornościowego, który odgrywa znaczącą rolę w tempie postępu SM.  

Dotychczas większość badań obejmowała wpływ medycznej marihuany na zmniejszenie objawów stwardnienia rozsianego m.in. bólu, rozluźnienia napiętych mięśni, łagodzenia stanów zapalnych. Oprócz tego marihuana lecznicza wspomaga poprawę koordynacji ruchowej i zmniejsza niepełnosprawność neurologiczną (potwierdzone w badaniach na zwierzętach). 

Medyczna marihuana a stwardnienie rozsiane – podsumowanie

Zażywanie konopi indyjskich przez pacjentów cierpiących na SM wpływa na poprawę jakości snu oraz pomaga przy zaburzeniach psychicznych towarzyszących stwardnieniu rozsianemu, takich jak depresja i niepokój. Reguluje również pracę przewodu pokarmowego, eliminuje nudności i zwiększa apetyt, czyli jedne z możliwych objawów towarzyszących w stwardnieniu rozsianym. 

Medyczna marihuana może przynieść ulgę również w przypadku najpowszechniejszego symptomu SM, czyli zapalenie nerwu wzrokowego. Konopie medyczne zmniejszają stan zapalny, wpływają na poprawę widzenia i ograniczają nadmierne ruchy gałek ocznych.