Dyskinezy. Rodzaje, objawy, leczenie

Dyskinezy są niekontrolowanymi, nagłymi ruchami ciała występującymi zazwyczaj w przebiegu chorób układu nerwowego (np. w chorobie Parkinsona), genetycznych lub jako powikłanie po stosowaniu neuroleptyków. Pojawiają się najczęściej w obrębie kończyn i głowy jako tiki nerwowe, drżenia lub nienaturalne wyginanie części ciała. Jednak mogą dotyczyć również narządów wewnętrznych.

Drżenia często stanowią oddzielną jednostkę chorobową i pojawiają się samoistnie. Pozostałe dyskinezy występują jako objaw innych schorzeń neurologicznych lub wskutek terapii niektórymi lekami.

Coraz więcej mówi się o stosowaniu medycznej marihuany w przypadku zaburzeń ruchowych. Dużą popularnością cieszy się ona np. u pacjentów z chorobą Parkinsona, której głównym objawem jest drżenie kończyn.

THC i CBD działają rozluźniająco na mięśnie, co pomaga w łagodzeniu symptomów również w przypadku innych dyskinez. Temat wymaga większej ilości badań, jednak na pewno stosowanie medycznej marihuany w zaburzeniach ruchowych jest warte rozważenia.  

Charakterystyka choroby

Dyskinezy mogą wystąpić jako objaw chorób układu nerwowego, schorzeń genetycznych lub skutek uboczny stosowanych leków przeciwpsychotycznych. Najczęściej ich przyczyną jest przyjmowanie neuroleptyków starego typu – mówimy wtedy o dyskinezie polekowej. Dużą grupę pacjentów z tym zaburzeniem stanowią również osoby cierpiące na chorobę Parkinsona. Charakterystyczne objawy choroby Parkinsona, takie jak drżenie kończyn, nazywane parkinsonizmem, również uznaje się za dyskinezę. 

Warto zaznaczyć, że choroba może występować w różnym natężeniu. Czasem jest to tylko lekkie drżenie, kiedy indziej nienaturalne, gwałtowne wygięcia głowy lub stale towarzyszące choremu tiki nerwowe. Dyskinezy cechuje krótkotrwałe, ale regularnie powtarzające się występowanie objawów. Między innymi na tej podstawie odróżniane są od dystonii, w której skurcze mięśni potrafią utrzymywać się przez dłuższy czas.   

Rodzaje dyskinez

Istnieje wiele rodzajów tej choroby. Podział dokonywany jest na podstawie dotkniętych mimowolnymi ruchami części ciała lub chorób, które powodują objawy ruchowe.

Poniżej wymieniamy najczęstsze.

• Dyskinezy polekowe lub późne. Kilka typów substancji może wywoływać schorzenie o różnym natężeniu. Zaliczają się do nich leki przeciwpsychotyczne, lewodopa (lek stosowany w leczeniu choroby Parkinsona) i pobudzające substancje narkotyczne (amfetamina, kokaina, metamfetamina). Czasem objawy dyskinezy pojawiają się krótko po podaniu leków. W takim przypadku mają gwałtowny przebieg, porównywalny do objawów dystonii. Jednak zazwyczaj rodzaj polekowy dotykają osoby przyjmujące powyższe substancje regularnie przez dłuższy czas.
• Dyskineza wczesna. Zazwyczaj jest po prostu wcześniejszym stadium dyskinezy późnej. Epizody ruchów dyskinetycznych są krótkie i ustępują samoistnie. Początkowo występuje po jednej stronie ciała, jednak z czasem zaczyna obejmować większy obszar aż do przekształcenia się w późną odmianę choroby. 
• Pierwotna dyskineza rzęsek. Jedna z kilku dotykających narządów wewnętrznych. Jej występowanie uwarunkowane jest genetycznie. Wskutek choroby pacjent posiada nieprawidłowo zbudowane rzęski, którymi pokryte są liczne narządy m.in. górne drogi oddechowe, tchawica, oskrzela, jajowody, nasieniowody. W wyniku dyskinezy rzęsek w narządach układu oddechowego dochodzi do odkładania śluzu, który powoduje liczne infekcje bakteryjne. Z kolei w narządach rodnych ograniczona ruchomość rzęsek prowadzi do mniejszej ruchliwości plemników i ograniczeń w transporcie komórki jajowej do macicy. 

Inne rodzaje wewnętrzne mogą rozwijać się w obrębie jelita grubego, serca lub dróg żółciowych. Często tego typu dyskinezy nie zostają zdiagnozowane, ponieważ nie dają objawów widocznych na pierwszy rzut oka.      

Dyskinezy – objawy

Wyszczególniamy cztery typy ruchów mimowolnych, które są objawami dyskinez:

• tiki nerwowe – nagłe, mimowolne i krótkotrwałe odruchy lub wokalizacje, które występują u chorego regularnie np. mlaskanie, chrząkanie, wysuwanie języka;
• drżenia – dotyczą różnych części ciała, najczęściej kończyn, charakteryzuje je wysoka częstotliwość, ale mały zakres ruchu;
• dystonie – gwałtowne skurcze mięśni, które prowadzą do wyginania lub prężenia różnych części ciała;
• pląsawica – mimowolne ruchy głównie kończyn dolnych, przypominające taniec.  

Dyskinezy – przyczyny

Dyskinezy występują jako objaw schorzeń układu nerwowego (np. choroba Parkinsona), które prowadzą do uszkodzenia struktur podkorowych mózgu. Powodem wystąpienia dyskinez polekowych jest przyjmowanie leków przeciwpsychotycznych lub antagonistów receptorów dopaminowych. Mogą również pojawić się wskutek długotrwałego zażywania narkotyków, takich jak metamfetamina, amfetamina, kokaina.  

Inną grupą schorzenia, są te związane z chorobami genetycznymi. Przykładem jest tutaj pląsawica Huntingtona, gdzie do schorzenia i dyskinez prowadzi uszkodzenie jednego genu w chromosomie 4. Z kolei za dyskinezę rzęsek mogą odpowiadać mutacje około 30. różnych genów. 

Diagnostyka dyskinez

Dyskinezy diagnozuje lekarz neurolog. Ponieważ w większości przypadków występują jako powikłanie po farmakoterapii, diagnozę może postawić również psychiatra. Zazwyczaj do stwierdzenia dyskinezy wystarczy wywiad z pacjentem. Jeśli istnieje podejrzenie, że pojawiły się one wskutek uwarunkowań genetycznych, specjalista rozszerza diagnostykę również o członków rodziny. Czasem wykonuje się badanie obrazowe mózgu i elektromiograficzne badanie mięśni.   

Leczenie dyskinez

Sposób leczenia dyskinez opiera się na ich rodzaju i przyczynie występowania. Jeśli są spowodowane przez konkretny rodzaj leków, lekarz powinien stopniowo zmniejszać dawkę i zastępować je innymi farmaceutykami o podobnym działaniu. W innych przypadkach zalecana jest farmakoterapia za pomocą beta-blokerów, czasem również benzodiazepin mających działanie rozluźniające. Przy znacznym napięciu mięśni stosuje się również domięśniowo zastrzyki z botoksu lub lewodopy. 

Marihuana medyczna w leczeniu dyskinezy

Skuteczność medycznej marihuany w przypadku dyskinez nie została ostatecznie potwierdzona klinicznie. Jednak istnieje kilka badań, które dały obiecujące wyniki w tej kwestii. Marihuana lecznicza posiada szereg właściwości leczniczych, które pomagają w łagodzeniu objawów m.in. działanie:

• przeciwzapalne,
• neuroprotekcyjne,
• rozluźniające.

Receptory układu endokannabinoidowego

Najbardziej pozytywne wyniki dają badania wpływu marihuany leczniczej na pacjentów z chorobą Parkinsona. Dyskinezy mogą być następstwem zażywania lewodopy, która jest lekiem pierwszego rzutu w przypadku tego schorzenia. Podczas jednego z ostatnich badań na myszach stwierdzono, że stymulacja receptora CB2 zmniejsza natężenie mimowolnych odruchów. U myszy, które otrzymały dawkę preparatu oddziałującego na te receptory, objawy dyskinezy parkinsonowskiej uległy znacznemu obniżeniu.

Kannabinoidy wykazały również wpływ na zaburzenia ruchowe związane z pląsawicą Huntingtona. Na podstawie badań sugerujących obniżoną ilość receptorów CB1 w zwojach mózgowych zmarłych pacjentów z tym schorzeniem, badacze wysnuli wniosek, że odgrywają one w nim dużą rolę. Przeprowadzono testy na zwierzętach, u których zauważono tę samą prawidłowość. Po podaniu szczurom aktywatorów receptorów CB1 natężenie dolegliwości ruchowych obecnych w pląsawicy Huntingtona uległo obniżeniu. 

Wpływ THC w chorobie Parkinsona

Wyniki te potwierdziło niewielkie badanie na ludziach, w którym siedmiu uczestników z dyskinezą spowodowaną przyjmowaniem lewodopy otrzymało lek z zawartością THC. Pozostali przez ten czas zażywali placebo. Przy porównaniu obu grup stwierdzono, że wśród uczestników przyjmujących THC dyskinezy uległy zmniejszeniu.

Medyczna marihuana a dyskinezy – podsumowanie

Medyczna marihuana wykazuje szereg właściwości (np. zdolność zmniejszania nudności, działanie przeciwbólowe i przeciwdrgawkowe), które z powodzeniem wykorzystuje się w leczeniu wielu chorób, m.in. w przypadku chorób zapalnych jelit. Jednak nadal brakuje przeprowadzonych na większą skalę badań na ochotnikach, którzy przyjmowali medyczną marihuanę w dyskinezach.

Zastosowanie kannabinoidów u osób z zaburzeniami ruchowymi jest cały czas nowym tematem w medycynie. Jednak badania podkreślające związek układu endokannabinoidowego z kontrolą odruchów oraz neuroprotekcyjne właściwości medycznej marihuany pozwalają sądzić, że w przeciągu kilku lat pozytywny wpływ na pacjentów z dyskinezami zostanie ostatecznie potwierdzony.