Astma. Przyczyny, objawy, leczenie choroby.

Astma – charakterystyka

Astma oskrzelowa wywołuje przewlekły stan zapalny układu oddechowego. Oskrzela astmatyków mają tendencje do nadmiernego kurczenia się, co powoduje nagły atak duszności. Wraz z postępem choroby w tkance dróg oddechowych chorych osiada się śluz i powstają stałe ubytki. 

Zgodnie z szacunkami Światowej Organizacji Zdrowia liczba chorych na astmę sięga nawet 18 proc. populacji w krajach rozwiniętych. Najwięcej astmatyków żyje w Wielkiej Brytanii, Australii, Szwecji i FInlandii. Najmniejszy odsetek – poniżej 1 proc. – występuje w Japonii i na Grenlandii. Co roku na tę chorobę, umiera nawet 400 tysięcy osób. 

W Polsce mieszka ok. 2,2 mln pacjentów ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową. Należy pamiętać, że wiele przypadków pozostaje nierozpoznanych. Schorzenie dotyka w równym stopniu dorosłych (10 proc. Polaków), jak i dzieci (11 proc.). Wśród astmatyków przeważają kobiety. 

Astma – przyczyny 

Najczęściej schorzenie ma podłoże alergiczne. W niektórych przypadkach choroba współistnieje z alergią od początku. Kiedy indziej kontakt z alergenami z czasem powoduje rozwój alergicznej astmy oskrzelowej. Przyczyny, objawy i profilaktyka obu schorzeń są bardzo podobne, dlatego często postawienie jednoznacznej diagnozy sprawia trudności. 

Astma alergiczna

Astma alergiczna zazwyczaj diagnozowana jest w dzieciństwie. Jej przyczyny leżą po części w genach – jeśli w rodzinie są alergicy lub astmatycy, warto jak najwcześniej wykonać dziecku badania na alergeny wziewne. Również występowanie atopowego zapalenia skóry i alergicznego nieżytu nosa zwiększa ryzyko pojawienia się niewydolności alergicznej.

Najpopularniejszymi alergenami wziewnymi są roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin i pleśń. Kontakt z niektórymi z nich jest nieunikniony, dlatego w układzie oddechowym rozwija się przewlekły stan zapalny. 

Astma niealergiczna

Astma niealergiczna powstaje z różnych powodów, często obecnych jednocześnie. Znaczącymi czynnikami ryzyka są zanieczyszczenia powietrza i smog. W dużych miastach choroba występuje dwukrotnie częściej. Nawet u noworodków, których matki podczas ciąży mieszkały w metropolii. Możliwość wystąpienia choroby wzrasta u osób otyłych i palących papierosy. 

Stosowanie niektóre leków również może powodować ataki duszności. Do grupy ryzykownych substancji należą betablokery (przyjmowane przy chorobach krążenia) i niesteroidowe leki przeciwzapalne. Jednym z nich jest popularny kwas acetylosalicylowy, czyli aspiryna. Zazwyczaj duszności w przypadku “astmy aspirynowej” zaczynają występować wskutek wcześniej przebytej infekcji wirusowej i dopiero po 30. roku życia.

Astma zawodowa

Podczas wykonywania niektórych zawodów możliwe jest wykształcenie tzw. astmy zawodowej. Powstaje ona wskutek długotrwałej ekspozycji na konkretne chemikalia i czynniki w miejscu pracy. Chorują na nią pracownicy różnych sektorów, ponieważ ryzykownych czynników wykryto aż 450. Do grupy ryzyka należą laboranci, lekarze, pielęgniarki, osoby pracujące ze zwierzętami, budowlańcy, a nawet piekarze. 

Astma sercowa

Dychawica sercowa występuje u osób ze stwierdzoną niewydolnością serca. Może ona powstać w wyniku zawału, wad anatomicznych, zapalenia mięśnia sercowego, choroby wieńcowej czy nieleczonego nadciśnienia. Choroba prowadzi do odkładania się w płucach płynów zastoinowych, co powoduje objawy astmy sercowej.

Astma – objawy choroby

Pacjent miewa napady duszności, które charakteryzuje kaszel i uczucie ucisku w klatce piersiowej. W zależności od rodzaju i stopnia rozwoju schorzenia napady miewają różny stopień nasilenia. U niektórych chorych pojawia się tylko kaszel lub świszczący oddech, u innych całe spektrum objawów. 

Ataki choroby występują o każdej porze dnia, jednak większość astmatyków doświadcza ich w godzinach porannych lub nocnych. W przypadku astmy alergicznej napad wywołany jest bezpośrednio przez kontakt z alergenem. Wzmożony wysiłek fizyczny, zimne powietrze, stres lub infekcja również zwiększają ryzyko wystąpienia ataków. 

Objawy narządowe 

Układ oddechowy astmatyka nieprzerwanie funkcjonuje w stanie zapalnym. Powoduje to złuszczanie i obumieranie nabłonka dróg oddechowych. W efekcie ataki choroby ulegają nasileniu, a tkanki są coraz bardziej podrażnione. W ciężkich przypadkach z upływem czasu następuje przerost i zwłóknienie ścian oskrzeli oraz zwężenie dróg oddechowych. Taki stan prowadzi do ograniczenia przepływu powietrza w organizmie, a nawet niedotlenienia i wymaga hospitalizacji. 

W oskrzelach i drogach oddechowych astmatyków widoczna jest obecność śluzu, a czasem także czopów śluzowych. Są to groźne chorobowe zmiany powstałe z fragmentów grzybni i pleśni obecnych we wdychanym powietrzu oraz złogów śluzu. W zdrowym organizmie grzyby te są natychmiast zwalczane, jednak u astmatyków następuje ich namnożenie, co prowadzi do grzybicy układu oddechowego. Czopy śluzowe hamują przepływ powietrza i zmniejszają światło dróg oddechowych. 

Przebieg choroby 

W zależności od stopnia nasilenia i częstotliwości ataków wyróżniamy trzy postacie astmy oskrzelowej: 

• łagodną (epizodyczną) – napady pojawiają się rzadko i ustępują samoistnie lub po podaniu niewielkich ilości leków wziewnych, 
• przewlekłą – objawy narastają w długim okresie czasu i są kontrolowane poprzez przyjmowane leki. Stan chorego może ulec nagłemu pogorszeniu w wyniku infekcji dróg oddechowych, 
• przewlekłą ciężką – częste, silne napady z całym spektrum objawów, które wymagają zażywania dużych dawek leków, a w skrajnych przypadkach także hospitalizacji.

Profilaktyka. Jak zapobiegać atakom choroby? 

Niemożliwe jest całkowite uwolnienie się od ataków choroby, jednak prawidłowy tryb życia i nawyki korzystnie wpływają na zmniejszenie ich częstotliwości. W przypadku astmy alergicznej podstawą jest unikanie kontaktu z alergenami np. ograniczenie czasu na zewnątrz w okresie kwitnienia konkretnych roślin. 

Dobra jakość powietrza

Warto zadbać o jakość powietrza w mieszkaniu i miejscu pracy. Konieczne jest regularne odgrzybianie klimatyzacji oraz zakup oczyszczacza powietrza, najlepiej z funkcją nawilżania. Wielu astmatykom poza regularnym przyjmowaniem leków, pomaga stosowanie wody morskiej w sprayu do nosa. Oczywiście, należy zrezygnować z palenia tytoniu i przebywania w miejscach wypełnionych dymem papierosowym. 

Techniki radzenia sobie ze stresem

Jednym z czynników wzmagających ataki duszności jest stres. Przydatna będzie nauka technik relaksacyjnych, medytacji czy ćwiczenie jogi. Wbrew powszechnej opinii astmatycy nie powinni unikać regularnej aktywności fizycznej, ponieważ zwiększa ona wydolność układu oddechowego.

Prawidłowa dieta

Również prawidłowa dieta wzmocni organizm w walce z chorobą. Na kondycję płuc i oskrzeli korzystnie wpływają witaminy C i E, magnez, kwasy omega-3, flawonoidy i selen. Warto włączyć do jadłospisu tłuste ryby, oliwę, czosnek, cebulę oraz duże ilości warzyw i owoców. Unikać należy z kolei konserwantów i sztucznych barwników, które mogą zaostrzyć objawy choroby. 

Profilaktyka astmy u dzieci 

Jeśli w rodzinie zdarzały się przypadki alergii lub astmy, twoje dziecko należy do grupy ryzyka choroby. Od najmłodszych lat warto wprowadzić profilaktykę, która być może powstrzyma rozwój odmiany alergicznej. Pomocne będzie wczesne wykonanie testów w celu wykrycia ewentualnych alergii.

Badania pokazują, że dzieci karmione sztucznym mlekiem mają słabiej rozwinięte oskrzela niż noworodki żywione naturalnym mlekiem matki. Jeśli masz taką możliwość, kontynuuj karmienie piersią przynajmniej do 6. miesiąca życia dziecka. Starsze dzieci powinny unikać produktów wysoko przetworzonych. 

Nie zaleca się również stosowania w ciąży leków na zgagę i nadkwasotę. Podobno zwiększają one ryzyko wystąpienia choroby u noworodka. Palenie tytoniu podczas ciąży oraz przy dziecku jest absolutnie wykluczone. 

Astma oskrzelowa – diagnostyka choroby 

Wstępną diagnozę choroby lekarz jest w stanie postawić już na podstawie wywiadu z pacjentem i osłuchiwania stetoskopem. Dostrzega wtedy charakterystyczne dla astmatyków świsty, wydłużony oddech i pracę dodatkowych mięśni oddechowych. 

Następnym krokiem jest wykonanie spirometrii, która pozwala określić pojemność płuc. U osób chorych wyniki będą poniżej normy, co świadczy o zwężeniu dróg oddechowych. Badanie daje obraz zaawansowania zmian chorobowych. Koszt spirometrii waha się od 40 do 60 zł, jednak ze skierowaniem jest ona refundowana. 

W celu stwierdzenia, czy choroba ma podłoże alergiczne, przeprowadzane są testy stężenia przeciwciał immunoglobuliny E w krwi. Ich obecność wskazuje na występowanie alergii. Następnym krokiem są alergiczne testy skórne, które pomagają wykryć substancje uczulające. Cena wynosi od 150 do 200 zł, jeśli badamy tylko alergeny wziewne. 

Innymi badaniami służącymi zdiagnozowaniu astmy są testy prowokujące. Polegają one na wystawieniu pacjenta na działanie czynników, które u chorego powinny wywołać atak np. intensywne ćwiczenia czy strumień zimnego powietrza wpuszczony do dróg oddechowych. Stosuje się je w celu wykluczenia innych chorób o podobnych objawach m.in. niewydolności serca, POChP, rozstrzenia oskrzeli czy zakażenia układu oddechowego. 

Astma jest na tyle popularną chorobą, że potrafi stwierdzić ją lekarz rodzinny. Jeżeli zależy ci na pogłębieniu diagnostyki lub przepisane leki nie przynoszą efektów, warto udać się do poradni pulmonologicznej. W przypadku odmiany alergicznej konieczne będzie leczenie również pod nadzorem alergologa. 

Astma – leczenie 

Astma jest nadal uznawana za chorobę nieuleczalną, jednak możliwe jest ograniczenie objawów do minimum za pomocą farmakoterapii. Zazwyczaj lekarze zalecają dwa rodzaje leków: jedne przyjmowane na stałe, drugie doraźnie w momencie wystąpienia napadu. 

Obecnie najbardziej popularnym wyborem na początku leczenia są glikokortykosteroidy. Mają one działanie przeciwzapalne, wpływają kojąco na podrażnione oskrzela i znacznie zmniejszają występowanie ataków. 

Niektórym Pacjentom mocno dają się we znaki skutki uboczne stosowania sterydów lub leczenie nie przynosi wystarczających efektów. Wtedy do terapii włączane są leki pomocnicze, głównie rozszerzające i rozkurczające oskrzela. 

W leczeniu odmiany alergicznej stosowana jest dodatkowo immunoterapia (odczulanie) lub leki biologiczne, które wiążą przeciwciała IgE odpowiedzialne za objawy alergii. Jest to stosunkowo nowa grupa farmaceutyków zalecana w ciężkich przypadkach.

Leczenie astmy oskrzelowej obejmuje leki stosowane doraźnie. Na pierwszy rzut idą wziewne B2-mimetyki, które natychmiastowo powstrzymują duszności, łagodzą skurcz oskrzeli i rozszerzają je. Przy ciężkich napadach wymagających interwencji pogotowia, choremu w pierwszej kolejności podawany jest tlen. 

Regularne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza umożliwia obecnie większości astmatyków prowadzenie życia normalnym trybem. Ważnym czynnikiem jest również rzucenie palenia, które może skutecznie hamować postępy w leczeniu. 

Średnia ocena lekarzy Medicana, obliczona w oparciu o 1034 ankiety wypełnione przez pacjentów po wizycie lekarskiej, od czerwca 2021 do lutego 2022.

Medyczna marihuana w leczeniu astmy 

Astma a palenie marihuany? Stosowanie jej w chorobie układu oddechowego budzi zdziwienie. Jednak jej właściwości przeciwzapalne, rozkurczowe i uspokajające przynoszą ukojenie chorym. Palenie nie jest jedynym sposobem przyjmowania medycznej marihuany, ale w tej formie również wykazuje terapeutyczne działanie na układ oddechowy. Bezwzględnie przed użyciem należy sprawdzić, czy nie występuje pleśń na marihuanie.   

Wpływ THC i medycznej marihuany

Już w latach 70. pierwsze badania przy użyciu małych dawek THC wykazały, że kannabinoid działa podobnie do powszechnie stosowanego w farmakoterapii salbutamolu, powodując natychmiastowe działanie rozszerzające oskrzela.

W 2012 roku opublikowano wyniki badań nad wpływem palenia tytoniu i marihuany na układ oddechowy na przestrzeni 20 lat. U osób, które stosowały jedynie konopie indyjskie, badania spirometryczne wykazały zwiększenie pojemności płuc i wydłużenie oddechu.

Kannabinoidy sprawdzają się również w doraźnym zwalczaniu ataku astmy. Potwierdza to badanie, podczas którego uczestnicy zostali poddani testom prowokacyjnym w celu wywołania napadu podczas wysiłku fizycznego. Redukcja objawów po zażyciu THC była porównywalna do osiągniętej przy użyciu tradycyjnego inhalatora z lekiem wziewnym.

THC jest kannabinoidem psychoaktywnym. Przy włączeniu go do leczenia astmy należy dobrać odpowiednią dawkę, która przyniesie największe korzyści dla układu oddechowego przy minimalnych skutkach ubocznych. Za optymalną ilość uznano 100 mg THC podanego w formie aerozolu.

Działanie CBD

Jednak również zastosowanie CBD, które działania psychoaktywnego nie posiada, przynosi korzyści osobom z astmą. Kannabidiol zmniejsza stan zapalny w układzie oddechowym i wspomaga funkcje płuc.

Mniej znany kannabinol (CBN) we współpracy z THC wspomagają oczyszczanie oskrzeli z niebezpiecznego śluzu typowego dla odmiany alergicznej. Podawanie tych kannabinoidów w badaniu na myszach zmniejszało aktywność przeciwciał IgE w surowicy, a tym samym alergiczną reakcję układu oddechowego na alergen.

Medyczna marihuana a astma – podsumowanie

Coraz liczniejsze badania nad zastosowaniem medycznej marihuany w leczeniu choroby przynoszą obiecujące nowiny. Kannabinoidy są idealnym rozwiązaniem dla chorych, którzy ze względu na skutki uboczne nie mogą stosować popularnych leków sterydowych. Potrafią one być na tyle dotkliwe, że część Pacjentów rezygnuje z farmakoterapii kosztem własnego zdrowia.

Jak pokazują badania, medyczną marihuanę można z powodzeniem stosować jako zamiennik niektórych chemicznych farmaceutyków. Kto wie, może wkrótce kannabinoidy okażą się lepszą alternatywą w leczeniu astmy niż leki?