Spis treści: Alkoholizm (po zakończonej terapii). Leczenie uzależnienia.
Pierwszym niepokojącym objawem alkoholizmu jest sięganie po alkohol jako środek do radzenia sobie z problemami czy sposób na poprawę nastroju.
Leczenie alkoholizmu zazwyczaj podejmowane jest dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Większość osób decyduje się na terapię indywidualną lub grupową w formie popularnych mittingów AA.
W cięższych przypadkach zalecana jest farmakoterapia, jednak przy dużym wyniszczeniu organizmu może być zbyt obciążająca dla narządów wewnętrznych. Dlatego coraz częściej lekarze proponują naturalne formy terapii, w tym medyczną marihuanę. Kolejne badania wskazują, że stosowanie konopi indyjskich przynosi efekty w walce z uzależnieniami.
Alkoholizm – charakterystyka
Alkoholizm ICD-10 określa jako zaburzenie psychiczne związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Pierwszym niepokojącym sygnałem jest silny głód alkoholowy lub sięganie po trunki w ramach radzenia sobie z problemami czy złym humorem. Terminem “alkoholizm” w szerszym rozumieniu określane są też następstwa fizyczne i społeczne nadmiernego spożywania alkoholu np. marskość wątroby czy niemożność utrzymania stałej pracy.
Zgodnie z danymi Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) w Polsce żyje ok. 800 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu. Wśród alkoholików przeważają mężczyźni, jednak w przypadku kobiet choroba ma często groźniejszy i szybszy przebieg.
Wbrew powszechnemu mniemaniu uzależnienie od alkoholu dotyczy wszystkich grup społecznych, nie tylko osób biednych czy bezdomnych. Pracownicy wyższych szczebli lub właściciele firm często cierpią na alkoholizm wysokofunkcjonujący. Ich choroba pozostaje tajemnicą dla otoczenia, a często również dla nich samych.
Przyczyny alkoholizmu
Uzależnienie od alkoholu ma złożone podłoża. Każdy przypadek jest indywidualny i w taki sposób powinien być traktowany przez specjalistów. Poznanie przyczyn jest konieczne do całkowitego wyleczenia choroby i zapobiegania nawrotom.
Przyczyny genetyczne
Szczególną ostrożność w sięganiu po środki alkoholowe powinny zachować osoby z rodzin, w których zdarzały się przypadki uzależnień. Według badań przyczyny genetyczne odpowiadają za 50 – 60 proc. wszystkich przypadków choroby. W wypowiedziach i artykułach naukowych często pojawia się pojęcie “genu alkoholizmu”, jednak dotyczy ono w rzeczywistości całego ich zestawu.
Jednym z największych instytutów badawczych, który zajmuje się tematem chorób alkoholowych jest amerykańskie NIAAA (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism). Na przestrzeni kilkudziesięciu lat w badaniach klinicznych i kontrolnych tamtejsi naukowcy wyszczególnili kilka genów odpowiedzialnych za uzależnienie od alkoholu, w tym pewne warianty kodujące enzymy metabolizujące alkohol i receptory neuroprzekaźników.
Należy nadmienić, że osoba posiadająca “geny alkoholizmu” może nigdy nie zostać alkoholikiem. Mają na to wpływ jej sytuacja społeczna i ekonomiczna oraz występowanie pozostałych czynników ryzyka.
Psychologiczne przyczyny alkoholizmu
W kwestii przyczyn psychologicznych specjaliści skupiają się głównie na motywacji do sięgania po alkohol. Picie przekształca się w chorobę w momencie, kiedy staje się jedynym sposobem na odstresowanie, poprawę humoru lub stłumienie innych negatywnych emocji. Osoby, które radzą sobie z problemami wyłącznie za pomocą alkoholu, często cechuje unikatowe podejście do ich rozwiązywania.
Inną grupą wśród uzależnionych od alkoholu są pacjenci cierpiący na choroby i zaburzenia psychiczne. Przeważają wśród nich osoby z borderline i chorobą afektywnej dwubiegunową. Oba schorzenia wiążą się ze zwiększoną skłonnością do uzależnień i podejmowania zachowań ryzykownych. Jednym z nich jest spożywanie alkoholu w dużych ilościach, co prowadzi do utraty kontroli nad piciem i niebezpiecznych sytuacji.
Przyczyny socjologiczne i pedagogiczne
W każdej epoce istnieją jednostki, które nie potrafią przystosować się do otoczenia i zmian zachodzących w świecie. Często konieczność adaptacji jest czynnikiem stresogennym, który prowadzi do poczucia beznadziei i niskiej samooceny. Trwająca rewolucja technologiczna oraz przemiany w strukturze ról społecznych w wielu osobach budzą strach i poczucie odosobnienia, które próbują tłumić za pomocą alkoholu.
Przyczyny pedagogiczne wiążą się z modelem wychowania i wzorcami wpojonymi w dzieciństwie. Dziecko, które od małego miało styczność z alkoholem czy widokiem pijanych rodziców, w późniejszym życiu może uznawać takie sytuacje za normę. Bardzo ważne jest uświadamianie dzieci alkoholików o skutkach choroby i edukacja w tej kwestii. Z tematem wiąże się termin DDA, czyli “dorosłe dzieci alkoholików”, które doświadczają wielu problemów psychicznych i adaptacyjnych w dorosłym życiu.
Alkoholizm – objawy
Pierwsze symptomy alkoholizmu mają charakter psychiczny. Sprawia to, że widoczne są jedynie dla osoby uzależnionej. Niestety, chorzy często wypierają myśli o możliwym uzależnieniu, co prowadzi do rozwoju choroby i stopniowego niszczenia narządów wewnętrznych.
Nadmierne spożycie alkoholu a alkoholizm
Jakie sygnały powinny wzbudzić obawy?
- Brak kontroli nad ilością wypijanego alkoholu, częste doświadczanie tzw. “urwanego filmu” z powodu upojenia alkoholowego.
- Nieudane próby ograniczenia częstotliwości picia lub ilości spożywanego alkoholu.
- Występowanie głodu alkoholowego, czyli silnego przymusu sięgnięcia po napoje wysokoprocentowe.
- Zwiększenie z czasem tolerancji na alkohol – chory potrzebuje coraz większych ilości do osiągnięcia stanu upojenia.
- Dalsze picie alkoholu, pomimo świadomości konsekwencji zdrowotnych czy wpływu na własne bezpieczeństwo (np. podczas jazdy samochodem).
- Problemy w życiu zawodowym i społecznym wynikające ze spożywania alkoholu, zaniedbywanie obowiązków w pracy lub względem rodziny.
- Ograniczenie kontaktów z osobami, które nie piją. Szukanie wyłącznie towarzyszy do wspólnych “libacji”.
- Wystąpienie objawów odstawienia tj. mdłości, drżenia czy nadmiernego pocenia się w przypadku braku alkoholu w organizmie. Radzenie sobie z nimi poprzez dalsze picie.
Otoczenie może długo nie dostrzegać problemu, ponieważ w pierwszych etapach uzależnienia chorzy są w stanie normalnie funkcjonować i skutecznie maskować chorobę. Sygnałami ostrzegawczymi powinny być zmiany w zachowaniu: przygnębienie, rozdrażnienie, agresja. Po dłuższym czasie nadużywanie alkoholu odbija się na wyglądzie: skóra alkoholika staje się szara i ziemista lub występują czerwone plamy na twarzy. Wskutek ciągłego odwodnienia pojawia się opuchlizna alkoholowa, uwidaczniają zmarszczki i cienie pod oczami.
Rodzaje alkoholizmu
W 1970 roku Komitet Ekspertów dla Spraw Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia opracował klasyfikację poszczególnych typów choroby alkoholowej. Podział oparty jest głównie na częstotliwości i ilości spożywanego alkoholu. Określenie typu uzależniania konieczne jest do wdrożenia właściwej terapii.
Epizodyczne picie nadmierne
Epizody nadmiernego picia nie są regularne, jednak podczas ich trwania chory nie kontroluje ilości spożywanego alkoholu. Często doświadcza wtedy utraty świadomości lub zatrucia alkoholowego. Zazwyczaj okresy pijaństwa oddzielone są dłuższymi przerwami. Ten rodzaj występuje stosunkowo rzadko.
Nawykowe picie nadmierne
Chory regularnie spożywa alkohol w dużych ilościach, jednak nie utracił nad tym kontroli. Nie ma tutaj jeszcze mowy o nałogu, gdzie alkoholik nie jest w stanie powstrzymać się od picia. Moment przejścia od picia nawykowego do nałogowego często jest trudny do określenia.
Nałóg alkoholowy/toksykomania alkoholowa
Ostatnie stadium alkoholizmu – objawy psychicznego i fizycznego uzależnienia od alkoholu. Następuje wzrost tolerancji i objawy alkoholowego zespołu odstawiennego. Chory nie jest w stanie samodzielnie powstrzymać się od spożywania napojów wysokoprocentowych. W dalszej fazie nałogu często dochodzi do nagłego zmniejszenia tolerancji na alkohol, co prowadzi do szybszego upijania się i utraty świadomości. Widoczne są psychiczne i fizyczne skutki długotrwałego picia m.in. napady psychozy czy schorzenia wątroby i innych organów wewnętrznych.
Alkoholizm nieokreślony
Do tej grupy zaliczane są wszystkie rodzaje choroby alkoholowej, które nie kwalifikują się do żadnej z powyższych kategorii np. nałogowe picie będące wynikiem zaburzeń psychicznych, które są głównym, zdiagnozowanym problemem.
Fazy alkoholizmu
Klasyfikacja odmian alkoholizmu jest ściśle połączona z fazami rozwoju choroby. Oczywiście, nie wszyscy pacjenci przejdą przez wszystkie etapy. Zazwyczaj dotyczą one osób z nawykowym i nałogowym typem picia.
- Faza wstępna prealkoholowa. Trwa od kilku miesięcy do kilku lat. Osoba sięga po napoje alkoholowe jako rozwiązanie problemów, sposób na poprawę nastroju czy stłumienie negatywnych emocji. Stopniowo wzrasta tolerancja na alkohol.
- Faza ostrzegawcza. Charakterystycznym objawem jest coraz częstsze występowanie utraty świadomości po alkoholu i luk pamięciowych w wydarzeniach z czasu upojenia alkoholowego tzw. palimpsestów.
- Faza krytyczna. Chory traci kontrolę nad ilością spożywanego alkoholu, nie jest w stanie samodzielnie powstrzymać się od sięgania po używkę. Pojawia się zespół odstawienny, objawy fizyczne i psychiczne uzależnienia.
- Faza przewlekła. Różni się od fazy krytycznej wyłącznie występowaniem coraz częstszych wielodniowych ciągów alkoholowych.
Diagnostyka alkoholizmu
Jeśli podejrzewasz u siebie uzależnienie od alkoholu, najlepiej udać się do terapeuty specjalizującego się w uzależnieniach. Fachową, bezpłatną pomoc oferują Ośrodki Terapii uzależnień prowadzone przez PARPA. Diagnozowanie alkoholizmu opiera się głównie na dokładnym wywiadzie z pacjentem. W celu stwierdzenia ewentualnych patologicznych zmian fizycznych w organizmie zalecane są dodatkowe badania.
Zgodnie z najnowszą Międzynarodową Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych i Behawioralnych (ICD-10) do postawienia diagnozy uzależnienia od alkoholu konieczne jest wystąpienie w okresie ostatniego roku co najmniej trzech z poniższych objawów:
- silny przymus zażywania substancji
- brak zdolności kontrolowania ilości i częstotliwości spożywania alkoholu
- występowanie zespołu odstawiennego po przerwaniu picia
- wzrost tolerancji na alkohol
- postępujące zaniedbywanie obowiązków rodzinnych i zawodowych, utrata zainteresowań na rzecz picia, dodatkowo wydłużony czas spędzany na piciu, radzeniu sobie z jego skutkami lub zdobywaniu alkoholu
- kontynuowanie picia pomimo świadomości jego konsekwencji m.in. wyniszczenia wątroby, stanów depresyjnych, zaburzeń poznawczych; ważne jest ustalenie, czy chory posiadał wiedzę o możliwych skutkach
Dodatkowymi symptomami jest zmiana systemu wartości chorego i uczynienie z alkoholu priorytetu. Alkoholicy po długim czasie abstynencji często doświadczają gwałtownego nawrotu objawów po ponownym wypiciu alkoholu.
Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia skłania się ku odrzuceniu tradycyjnego podziału na uzależnienie fizyczne i psychiczne.
Leczenie alkoholizmu
Leczenie uzależnienia od alkoholu podzielone jest na trzy etapy. Ich wdrożenie zależne jest od fazy uzależnienia i jego rodzaju. Nie wszyscy wymagają leczenia farmakologicznego, chociaż jest ono pomocne w powstrzymaniu od dalszego spożywania alkoholu. Fazy odstawienia alkoholu u każdego mogą wyglądać inaczej.
Farmakoterapia
Popularnym lekiem jest disulfiram, który wywołuje nieprzyjemne objawy w momencie wprowadzenia do organizmu substancji m.in. nudności, wymioty, zawroty głowy i tachykardię. Zalecany jest chorym w stanie krytycznym w celu odtrucia oraz zmniejszenia ilości spożywanego alkoholu.
Środkiem wspomagającym abstynencję i rzadsze sięganie po napoje alkoholowe jest akamprozat. Stosowany jest u chorych, którzy jednocześnie uczęszczają na psychoterapię i wykazują silną chęć leczenia.
W zmniejszeniu głodu alkoholowego pomocny jest naltrekson, który stosowany jest również u osób uzależnionych od opiatów. Podczas jego zażywania ważne jest monitorowanie stanu wątroby.
Psychoterapia
Psychoterapię można odbyć w Ośrodku Terapii Uzależnień z pomocą certyfikowanych terapeutów. W zależności od przypadku przyjmuje ona formę leczenia ambulatoryjnego (regularnych wizyt w poradni) lub stacjonarnego na zamkniętym oddziale. W tego typu ośrodkach przeprowadzane jest również odtruwanie farmakologiczne.
Równie dużą popularnością cieszą się Wspólnoty Anonimowych Alkoholików, jednak należy brać pod uwagę, że nie oferują one fachowego leczenia. Ich propozycją jest program 12 kroków oraz mittingi AA, czyli spotkania w grupie innych osób dotkniętych problemem alkoholizmu i wspólna wymiana doświadczeń.
Psychoterapia polega na przepracowaniu powodów, dla których chory sięga po alkohol i pokazaniu sposobów radzenia sobie z nimi w inny sposób. Osoba uzależniona musi dostrzec ryzyka płynące z nadużywania napojów alkoholowych i wytworzyć solidną chęć uniknięcia ich. Skuteczna terapia alkoholowa powinna trwać co najmniej 6 do 8 tygodni.
Utrzymanie abstynencji po terapii
Ostatni etap leczenia trwa do końca życia. Większość alkoholików nie potrafi powrócić do picia okazyjnego, dlatego zalecane jest zachowanie całkowitej abstynencji. Według badań Millera i Hestera udaje się to zaledwie ⅓ z nich. Wśród pozostałych osób u ⅓ następuje poprawa funkcjonowania bez całkowitej rezygnacji z alkoholu, jednak wielu z nich doświadcza nawrotów.
Medyczna marihuana a alkoholizm
Wyniki badań nad medyczną marihuaną w leczeniu uzależnień potwierdzają zmniejszenie ilości spożywanego alkoholu na rzecz konopi indyjskich aż u 40 proc. badanych. Uczestnicy doceniali efekty takie jak brak objawów odstawiennych i skutków ubocznych oraz wzrost kontroli nad objawami uzależnienia.
Innym powodem zachęcającym do stosowania marihuany u alkoholików jest potencjalna możliwość odwrócenia zmian chemicznych w mózgu wywołanych nadużywaniem alkoholu. NIAAA potwierdza, że picie zaburza równowagę neuroprzekaźników, co prowadzi np. do utraty koordynacji ruchowej, euforii i senności. Dlatego nagłe odstawienie alkoholu powoduje zespół odstawienny – mózg przyzwyczaja się do ciągłego stanu upojenia.
Konopie w leczeniu alkoholizmu – badania
Przegląd badań nad receptorami kannabinoidowymi pozwolił stwierdzić, że odgrywają rolę w utrzymaniu równowagi substancji chemicznych w mózgu. Stąd wniosek, że medyczna marihuana może zmniejszać objawy zespołu odstawiennego oraz pomóc w szybszym przywróceniu właściwego poziomu neuroprzekaźników. Jednak teza ta wymaga dodatkowych badań.
Układ endokannabinoidowy odpowiedzialny jest niemal za wszystkie funkcje organizmu. Niedziwne, że ma znaczenie również w rozwoju uzależnień i walce z ich skutkami. Chociaż leczenie alkoholizmu inną używką może wydawać się niektórym ryzykowne, medyczna marihuana jest o wiele bezpieczniejszą substancją niż alkohol z mniejszą ilością skutków ubocznych i efektów odstawiennych. Z czasem na pewno pojawi się więcej badań, które potwierdzą jej efektywność w leczeniu alkoholizmu.
